ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ
ΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΤΑ ΝΕΑ"
Δευτέρα 27 Σεπτεμβρίου 1999
Με ανταλλάγματα μόνο
η Τουρκία στην Ευρώπη
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ : Νότης Παπαδόπουλος
Χωρίς ιδιαίτερα υψηλές προσδοκίες για την επίλυση του Κυπριακού επέστρεψε στην Αθήνα μετά τις επαφές του στη Νέα Υόρκη o υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου. Ωστόσο ο κ. Παπανδρέου, σε συνέντευξή του στα «ΝΕΑ», υπογραμμίζει ότι η συγκυρία είναι μοναδική για να μπορέσει να υπάρξει πρόοδος στο θέμα της Κύπρου και πιστεύει ότι η αμερικανική πλευρά θα κινηθεί δραστήρια προς αυτή την κατεύθυνση.
Ο κ. Παπανδρέου κάνει ξεκάθαρο ότι η μελλοντική ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή 'Ενωση είναι προς το μακροπρόθεσμο συμφέρον της Ελλάδας. Σημειώνει όμως ότι η στάση που θα κρατήσει η Αθήνα για το θέμα της αναβάθμισης των σχέσεων Ευρώπης - Τουρκίας τον Δεκέμβριο θα εξαρτηθεί αφενός μεν από τη συμπεριφορά της Τουρκίας στα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό, αφετέρου δε από τα ανταλλάγματα που θα πάρει η Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή 'Ενωση προς όφελος των ελληνικών συμφερόντων.
0 κ. Παπανδρέου υπογραμμίζει ότι η βελτίωση του κλίματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο Κυπριακό και αναφέρει ότι η διεύρυνση του ελληνοτουρκικού διαλόγου και σε άλλα θέματα «χαμηλής πολιτικής», παρά την αρνητική στάση της Τουρκίας στο Κυπριακό, δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση ότι η Ελλάδα έβαλε το θέμα της Κύπρου στο ράφι.
Ενδεικτικά αναφέρει ότι η προσέγγιση αυτή της Ελλάδας με την Τουρκία τον τελευταίο καιρό κρίνεται ιδιαίτερα θετική και από την κυπριακή κυβέρνηση.
'Ετοιμοι και για τα
θέματα «υψηλής πολιτικής»
0 υπουργός Εξωτερικών τονίζει ακόμη ότι εάν υπογραφούν συμφωνίες για τα λεγόμενα «μικρά θέματα» στα ελληνοτουρκικά, η ελληνική πλευρά είναι έτοιμη να προχωρήσει σε διάλογο και στα υπόλοιπα θέματα «υψηλής πολιτικής», εφόσον όμως η Τουρκία αποδεχθεί ότι τα θέματα αυτά μπορούν να λυθούν μόνο με μια νομική διαδικασία.
Ο κ. Παπανδρέου απαντώντας στους «γραικύλους» του κ. Θόδωρου Πάγκαλου σημειώνει ότι οι ταμπέλες δεν βοηθούν κανέναν και το μόνο που πετυχαίνουν είναι να προκαλούν φόβο, να βάζουν εμπόδια στη δημιουργική σκέψη και να φέρνουν ακινησία στα θέματα εξωτερικής πολιτικής σε μια χρονική στιγμή που, όπως λεει, μόνο οι τολμηρές πρωτοβουλίες μπορούν να κάνουν τη φωνή της Ελλάδας να ακούγεται διεθνώς. 0 υπουργός Εξωτερικών παραδέχεται ότι κάθε δημόσιο αξίωμα αποτελεί όχημα φιλοδοξιών, σημειώνει όμως ότι το θέμα της διαδοχής στο ΠΑΣΟΚ δεν είναι επίκαιρο. Δεν αφορά ούτε το σήμερα ούτε το αύριο.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Μετά την ολοκλήρωση των επαφών σας τόσο με την Αμερικανίδα υπουργό Εξωτερικών Μ. Ολμπράιτ όσο και με τον Τούρκο ομόλογό σας κ. Τζεμ, έχετε κάποια ένδειξη υποχώρησης της τουρκικής πλευράς στο Κυπριακό;
Γ. Παπανδρέου: Μέχρι στιγμής από όλες τις δηλώσεις τους προκύπτει ότι παραμένουν στις θέσεις τους. Πιστεύω όμως πως έχοντας μπροστά μας τη μάλλον βέβαιη πρόσκληση του Κόφι Ανάν προς τις δυο πλευρές, είναι νωρίς ακόμη για να βγάλουμε ένα τελικό συμπέρασμα. Τότε θα δούμε ποια θα είναι η ανταπόκριση του κ. Ντενκτάς και ποια θα είναι η στάση του από πλευράς ουσίας στην περίπτωση που δεχθεί να πάρει μέρος στις διαπραγματεύσεις.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Δεν φοβόσαστε μήπως ο κ. Ντενκτάς δεχθεί την πρόσκληση Ανάν μόνο και μόνο για να κερδίσει χρόνο; Δηλαδή, να μετάσχει στις διαπραγματεύσεις έως τον Δεκέμβριο, χωρίς να βοηθήσει στην επίτευξη κάποιας ουσιαστικής προόδου, και μόλις η Ευρωπαϊκή 'Ενωση δώσει το ενταξιακό «στάτους» στην Τουρκία να αποχωρήσει απ' αυτές.
Γ. Παπανδρέου: Εμείς έχουμε τονίσει με όλους τους τρόπους ότι οι συνομιλίες, εάν είναι να ξεκινήσουν, πρέπει να έχουν ουσιαστικό χαρακτήρα. Δηλαδή, θα περιμένουμε να δούμε κατά πόσο ο κ. Ντενκτάς, εφόσον προσέλθει στις συνομιλίες, θα έχει μια εποικοδομητική στάση κι όχι να αρκεστεί, όπως πολλές φορές έκανε τα τελευταία χρόνια, σε κάποιες κινήσεις διαδικαστικού χαρακτήρα.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Άρα λετε - και θα ήθελα να το ξεκαθαρίσετε αυτό επειδή δημιουργήθηκε κάποια σύγχυση με δηλώσεις σας- ότι για να χαρακτηρισθεί υποψήφια για ένταξη η Τουρκία θα πρέπει προηγουμένως να υπάρξει κάποια πρόοδος ουσίας στο Κυπριακό;
Γ. Παπανδρέου: Σε ό,τι αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό, εμείς δεν ζητούμε απλώς κάποιες χειρονομίες, αλλά να διαπιστωθεί η πραγματική βούληση που θα προδιαγράφει σημαντικές εξελίξεις στα θέματα αυτά. Αυτή είναι και η έννοια των δηλώσεών μου. Παράλληλα, βρισκόμαστε σε μια διαπραγμάτευση μέσα στην Ευρωπαϊκή 'Ενωση. Θέλω να υπενθυμίσω ότι τόσο οι ελληνοτουρκικές σχέσεις όσο και το Κυπριακό εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο των ευρωτουρκικών σχέσεων. Θα 'λεγα, μάλιστα, ότι καταφέραμε τα θέματα αυτά να επανέλθουν στη «φυσική τους κοίτη» που είναι η Ε.Ε. Κατά συνέπεια δεν είμαστε μόνο εμείς, αλλά είναι ή ίδια η Ε.Ε. που ζητεί ουσιαστική πρόοδο και στη βάση αυτή θα ληφθεί η τελική απόφαση στο Ελσίνκι.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Ζητάτε ωστόσο και τη βελτίωση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις πριν δώσετε το «πράσινο φως» για να χαρακτηρισθεί η Τουρκία υποψήφια για ένταξη χώρα;
Γ. Παπανδρέου:
Εμείς θα χαιρετίσου-με κάθε ουσιαστική κίνηση της Τουρκίας που θα συμβάλει
στην άμβλυνση των ελληνοτουρκικών εντάσεων και τη λειτουργία των σχέσεών
μας μέσα στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συνθηκών, που
είναι και η βασική αρχή για μια ειλικρινή και εποικοδομητική σχέση.
Είναι αναμφισβήτητο ότι
εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση θα συμβάλουν θετικά στην τελική απόφασή
μας στο Ελσίνκι. Θεωρούμε ότι ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως υποψήφιας
χώρας θα πρέπει να συνδεθεί με έναν «χάρτη διαδρομής» (road map), στο περιεχόμενο
του οποίον θα κληθεί να ανταποκριθεί η Τουρκία από την υποψηφιότητα της
μέχρι την έναρξη ουσιαστικών ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Μπορείτε να γίνετε πιο συγκεκριμένος;
Γ. Παπανδρέου: Παραδείγματος χάριν, από την πορεία των τελευταίων μηνών, μπορώ να πω ότι αξιολογώ θετικά τον διάλογο που έχουμε κάνει έως τώρα Ελλάδα και Τουρκία στις έξι ενότητες. Δεύτερου, δηλώσεις όπως αυτή του κ. Ετζεβίτ που τονίζει ότι δεν υπάρχουν εδαφικές διεκδικήσεις από την Τουρκία είναι πολύ θετικές και τις χαιρετίζουμε. Βεβαίως η 25χρονη πορεία στο Κυπριακό αλλά και πρόσφατα γεγονότα στο Αιγαίο μάς έχουν κάνει όλους πολύ σκεπτικούς. 'Ομως, εάν αυτές οι δηλώσεις εμπεδωθούν σε μια νέα πρακτική σχέσεων, αυτό θα μπορούσε να βελτιώσει κατά πολύ το κλίμα και ουσιαστικά τις διμερείς μας σχέσεις.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Ωστόσο, μετά την ομιλία Τζεμ στη Γενική Συνέλευση με την οποία η τουρκική πλευρά εξακολουθεί να μιλάει για δυο κράτη στην Κύπρο, πολλοί είναι αυτοί που θα πουν ότι το καλό ελληνοτουρκικό κλίμα δεν είναι παρά «κενό γράμμα». Η Ελλάδα έχει ήδη συναινέσει στη χρηματοδότηση της Τουρκίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ίσως τον Δεκέμβριο συμφωνήσει στην αναβάθμιση της Τουρκίας σε υποψήφια προς ένταξη χώρα, χωρίς όμως να έχει επί της ουσίας πάρει κάποιο αντάλλαγμα.
"Θεωρώ ότι θα ήταν
λάθος η Ελλάδα
να δημιουργήσει έναν
λεπτομερή κατάλογο
θεμάτων με συγκεκριμένες
δεσμεύσεις
και δημοσίως να πει
ότι αυτοί είναι
οι όροι με τους οποίους
θα πρέπει να συμμορφωθεί
έως αυτήν την τάδε
ημερομηνία η Τουρκία.
Θεωρώ ότι αυτή είναι
μια διπλωματική τακτική,
που μάλλον αποτυγχάνει
στον τελικό στόχο"
Γ. Παπανδρέου: Κατ' αρχήν θεωρώ ότι σε ό,τι αφορά την Ευρωπαϊκή 'Ενωση γίνονται σκληρές διαπραγματεύσεις με στόχο τη διασφάλιση των εθνικών μας συμφερόντων. Άρα, στοχεύουμε η Ελλάδα να βγει πολύ ωφελημένη από τη Σύνοδο Κορυφής του Ελσίνκι, εφόσον ευοδωθούν αυτές οι διαπραγματεύσεις. Εάν δεν ευοδωθούν, τότε είναι πολύ πιθανόν και η Ελλάδα να μην είναι έτοιμη να προχωρήσει σε κάποια βήματα. 'Ομως, πέρα απ' αυτό, πρέπει να αξιολογήσουμε κάτι σημαντικότερο σε σχέση με τα ελληνικά συμφέροντα.
Είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας να είναι η Τουρκία υποψήφια να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή 'Ενωση, να κινείται και να αξιολογείται με γνώμονα τις αρχές της δημοκρατίας και της καλής γειτονίας; Και άρα η Ευρωπαϊκή 'Ενωση να έχει μια συνεχή εποπτεία όπως στις άλλες υποψήφιες χώρες και η ίδια η Τουρκία να πρέπει να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της σε όλους τους τομείς; 'Η είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας να είναι η Τουρκία έξω από μια τέτοια διαδικασία; Εγώ θεωρώ ότι το πρώτο είναι, ως αρχή, προς το συμφέρον μας, βεβαίως με κάποιες προϋποθέσεις, βεβαίως με κάποια θέματα τα οποία θα πρέπει να διασφαλισθούν στη βάση των ελληνικών προτεραιοτήτων. Εάν λοιπόν αυτά διασφαλισθούν, θεωρώ ότι η Ελλάδα θα πρέπει να είναι θετική στο Ελσίνκι.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Μιλήσατε στη Νέα Υόρκη, μετά τη συνάντηση που είχατε με τον κ. Τζεμ, για διεύρυνση τον ελληνοτουρκικού διαλόγου και σε άλλα θέματα «χαμηλής πολιτικής», όπως ονομάζονται. Αν όλα αυτά πάνε καλά και υπάρξουν εν ευθέτω χρόνω και υπογραφές συμφωνιών, είστε έτοιμος να προχωρήσετε στη συνέχεια σε διάλογο επί των «μεγάλων θεμάτων»;
Γ. Παπανδρέου:
'Εχουν γίνει πολλές προσπάθειες στο παρελθόν σ' αυτόν τον τομέα χωρίς σπουδαία
αποτελέσματα, κυρίως διότι η βάση της προσέγγισης των δυο χωρών στα θέματα
αυτά είναι διαφορετική. Η μεν Ελλάδα θεωρεί ότι το μόνο εκκρεμές θέμα είναι
νομικής φύσεως και αφορά την υφαλοκρηπίδα, και πάνω σ' αυτό θα μπορούσε
να γίνει διάλογος για τη διαμόρφωση του συνυποσχετικού που θα παραπέμψει
το θέμα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η δε Τουρκία θεωρεί ότι θα πρέπει
να ξεκινήσει ένας διάλογος γενικώς για διάφορα θέματα, απορρίπτοντας τη
νομική βάση των θεμάτων. Εάν λοιπόν υπάρξει μια κοινή αποδοχή ότι o διάλογός
μας θα πρέπει να εδράζεται στο διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συνθήκες,
τότε θα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε θετικά. Η ανάπτυξη των σχέσεων Ελλάδας
-Τουρκίας θα βγει ωφελημένη από την ευρωπαϊκή διαδικασία. Υπάρχει αμοιβαίο
συμφέρον. Γι' αυτό πιστεύω ότι η Ελλάδα πρέπει να ηγηθεί της προσπάθειας
για την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. H νέα αυτή διάσταση ίσως αποβεί
καθοριστική για μια νέα προσέγγιση στις διμερείς μας σχέσεις και, στο Κυπριακό.
"Οι ταμπέλες δεν βοηθούν
κανένα.
Προκαλούν μόνο φόβο,
ο οποίος φέρνει ακινησία
στα θέματα εξωτερικής
πολιτικής"
«ΤΑ ΝΕΑ»:Κάποιοι λένε ότι η απόφασή σας να διευρύνετε τα θέματα διαλόγου με την Τουρκία, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία πρόοδος στο Κυπριακό, βάζει - για να θυμίσω μία παλαιότερη έκφραση τον Νταβός- το Κυπριακό στο ράφι. Τι απαντάτε;
Γ. Παπανδρέου: Θα έλεγα ότι ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Το Κυπριακό είναι πάντα η προτεραιότητα χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει ότι η βελτίωση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στο θέμα αυτό. Θα ήλπιζε μάλιστα κανείς ότι θα συνέβαινε και το αντίθετο. Τον τελευταίο καιρό, σοφά, οι δυο λαοί έδειξαν με τις κινήσεις τους ένα αίσθημα αλληλεγγύης και συνεργασίας που καταρρίπτει τον μύθο ότι οι δυο λαοί μισούνται και δεν μπορούν να «κάνουν χωριό». Καταρρίπτεται έτσι και το επιχείρημα της τουρκικής πλευράς ότι στην Κύπρο θα πρέπει να υπάρχει ένα τείχος που να χωρίζει τις δυο κοινότητες για λόγους δήθεν προστασίας των Τουρκοκυπρίων. Αν αυτή η λογική καταρρίπτεται από τους δυο λαούς, τότε ενισχύονται ακόμη περισσότερο τα επιχειρήματά μας ότι θα πρέπει να λυθεί το Κυπριακό. Ενδεικτικό, μάλιστα, είναι το γεγονός ότι και η κυπριακή κυβέρνηση θεωρεί ιδιαίτερα θετική την προσέγγιση Ελλάδας - Τουρκίας για τις επιπτώσεις που θα μπορούσε αυτή να έχει στο Κυπριακό. Αυτό σημαίνει ότι θα λυθεί το Κυπριακό, άμεσα; Δεν θέλω να δημιουργήσω τέτοιες προσδοκίες, ωστόσο η βελτίωση του κλίματος σαφώς βοηθάει.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Τι ζητάμε από την αμερικανική πλευρά εν όψει και της επίσκεψης Κλίντον σε Ελλάδα και Τουρκία;
Γ. Παπανδρέου: Είναι σίγουρο ότι το Κυπριακό σήμερα είναι πολύ πιο ψηλά στην ατζέντα των θεμάτων εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ σε σχέση με την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Είναι ένα από τα αγκάθια στην περιφερειακή συνεργασία και στη σταθερότητα στην περιοχή των Βαλκανίων. Βέβαια, να μην έχουμε ψευδαισθήσεις ότι αυτό είναι το πρώτο θέμα της Αμερικής. Μπορώ όμως να σας πω ότι από τις επαφές μου τόσο με την κ. Ολμπράιτ όσο και με τον απεσταλμένο τού κ. Κλίντον, κ. Μόουζες, κατέληξα ότι υπάρχει σαφέστατη πρόθεση των Αμερικανών να κινήσουν με πολύ πιο δυναμικό τρόπο την προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Και ο ίδιος ο πρόεδρος Κλίντον, πριν καν ανακινήσω εγώ το θέμα, εξέφρασε το ενδιαφέρον του να προσφέρει τις υπηρεσίες του προς αυτή την κατεύθυνση. Άρα αυτό που μπορώ να πω είναι ότι υπάρχει μια σοβαρή πρόθεση εκ μέρους των ΗΠΑ, της Ε.Ε., της Ρωσίας και των υπόλοιπων μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας να συμβάλουν στην επίλυση. Και είναι η καλύτερη συγκυρία μέσα στα τελευταία 25 χρόνια για μια τέτοια εξέλιξη. Κανείς όμως δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτά τα στοιχεία είναι αρκετά για να λυθεί το Κυπριακό. Αξίζει όμως να μη χαθεί αυτή η ευκαιρία.
«ΤA ΝΕΑ»:Το «Εκόνομιστ» έγραψε πρόσφατα ότι ενδεχομένως με το όχημα της βελτίωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων θα φθάσετε να γίνετε ο διάδοχος του κ. Σημίτη. Είδαμε εξάλλου ότι την περίοδο του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο η δημοτικότητά σας έφθασε στα ύψη. Εσείς πώς αντιλαμβάνεσθε τη μελλοντική πολιτική σταδιοδρομία σας;
Γιώργος Παπανδρέου: 'Οχημα φιλοδοξιών αποτελεί ίσως το κάθε υπουργείο και το κάθε δημόσιο αξίωμα. Είτε αυτό είναι το πόστο ενός νομάρχη είτε το πόστο ενός υπουργού. 0 δικός μου στόχος είναι να υπηρετήσω κάποιες αξίες, κάποιες αρχές, κάποιο πρόγραμμα. Στο μέτρο που το κάνω αυτό σωστά, κι αισθάνομαι εντάξει με τη συνείδησή μου και τις υποχρεώσεις που έχουμε αναλάβει απέναντι στον ελληνικό λαό, είμαι απόλυτα ικανοποιημένος. Από κει και πέρα έχουμε Πρωθυπουργό, έχουμε πρόεδρο στο ΠΑΣΟΚ, δεν έχουμε ανάγκη της φιλολογίας αυτής για το μεθαύριο. Σήμερα έχουμε πολλά προβλήματα μπροστά μας, τα οποία πρέπει να λύσουμε.
«ΤΑ ΝΕΑ»:Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Θ. Πάγκαλος σε άρθρο του έχει μιλήσει, αναφερόμενος στην ακολουθούμενη εξωτερική πολιτική, για «γραικύλους». Εσείς από την πλευρά σας έχετε μιλήσει για έναν «επιθετικό πατριωτισμό». Ποιοι είναι οι μεν και ποιοι οι δε;
Γ. Παπανδρέου: Κατ' αρχήν ήθελα να πω ότι οι ταμπέλες δεν βοηθούν κανέναν. Προκαλούν μόνο φόβο, ο οποίος φέρνει ακινησία στα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Και αυτό αποτελεί εμπόδιο στον δημιουργικό διάλογο και στη δημιουργική σκέψη. Νομίζω πως', όλοι μας στην Ελλάδα παλεύουμε για το ίδιο πράγμα. Για να δούμε', τη χώρα μας να πηγαίνει μπροστά, να έχει ειρήνη, σταθερότητα και προκοπή. Κι όλοι, πιστεύω, ότι είμαστε καλοί πατριώτες.
Από κει και πέρα πιστεύω ότι στο μεταψυχροπολεμικό σκηνικό που έχει δημιουργηθεί σήμερα στον κόσμο, ο μοναδικός τρόπος για να ακουστεί η φωνή της Ελλάδας των λίγων εκατομμυρίων ανθρώπων είναι η ανάληψη πρωτοβουλιών με φαντασία και με έναν επιθετικό τρόπο σε μια μεγάλη γκάμα θεμάτων, που δεν θα αφορούν μόνο τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό. Πρωτοβουλίες, δηλαδή, που να δείχνουν ότι η Ελλάδα είναι μια σύγχρονη χώρα που θέλει να προωθήσει την ειρήνη και τη συνεργασία. Αλλιώς κανείς δεν έχει λόγο να ζητήσει τη γνώμη μας. Θεωρώ ιδιαίτερα αναγκαίο η Ελλάδα να ασκεί όσο τής είναι δυνατόν μια εξωτερική πολιτική αρχών. Δεν είναι μόνο προς το συμφέρον μας, αλλά μας αναδεικνύει σε μια «δύναμη ηθικής». Αυτό εξάλλου ίσως να είναι κι η πιο μεγάλη της δύναμη στη διεθνή σκηνή.
Παραδείγματος χάριν, με την πολιτική προώθησης ανθρωπιστικής I βοήθειας στο Κοσσυφοπέδιο, η Ελλάδα βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του διεθνούς Τύπου και της διεθνούς κοινότητας, ενώ η στάση μας έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Αλβανία και στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατίας Μακεδονίας για τις σχέσεις εκείνες τις δύσκολες μέρες. Αλλά και με την Τουρκία στους πρόσφατους σεισμούς. Ωστόσο, η εξωτερική πολιτική δεν ασκείται μόνο από το υπουργείο Εξωτερικών. Και τα άλλα υπουργεία-και δω θα ήθελα να αναφέρω ιδιαίτερα τη συμβολή του υπουργού Εθνικής Άμυνας, Ακη Τσοχατζόπουλου, στην οικοδόμηση μιας στρατιωτικής διπλωματίας όπως και φορείς και πολίτες, και αυτό είναι το πιο εντυπωσιακό, συμβάλλούν θετικά στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής.
Δεν περιμένουμε βέβαια να επιβάλουμε τη θέση μας στη διεθνή κοινότητα. Δεν έχουμε τέτοιες δυνατότητες. Μπορούμε όμως να συνδιαμορφώσουμε μια πολιτική, η οποία αν και θα απέχει από αυτό που θα θέλαμε, ωστόσο θα έχει στοιχεία και των δικών μας θέσεων. Μ' αυτό τον τρόπο βάζουμε κι εμείς μια «πινελιά» στο ρευστό σκηνικό που διαμορφώνεται στην περιοχή μας. Αλλιώς δεν έχουμε παρά να είμαστε παρατηρητές της κατάστασης, χωρίς καμία δυνατότητα παρέμβασης. Αν έχουν κάτι προσφέρει οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ είναι στο να εμπεδώσουν την αντίληψη ότι η Ελλάδα μπορεί να έχει τη δική της ιδιαίτερη φωνή. Και θεωρώ ότί αυτή η φωνή γίνεται σήμερα όλο και πιο αξιόπιστη.
