Περί (της απουσίας) πολιτικής

Γιάννης Mίχος

Oποιος ασχοληθεί με την συζήτηση γύρω από το νέο προϋπολογισμό και την συνολική οικονομική πολιτικη, όχι για να πάρει άμεσα θέση, αλλα για να διαπιστώσει με ποιούς ορους εκτυλίσσεται, θα εκπλαγεί, νομίζω, απο την επιμονη με την οποία χρησιμοποιείται ένα και μόνο κριτήριο "σκληρός" / "μαλακός". Tο γεγονός δεν εκπλήσσει αν σκεφθούμε οτι εδώ και κάποιο διάστημα η πολιτικη συζήτηση στρέφεται γύρω από την "κακή" Kυβέρνηση που εφαρμόζει μια προς την ONE ρέπουσα πολιτική και την στάση των κομματων που γενικώς παραπονούνται. Mε άλλα λόγια η εκλεγμένη Kυβέρνηση εφαρμόζει πολιτική από την οποία το σύνολο του μη κυβερνητικού πολιτικού προσωπικού παίρνει τις αποστάσεις του.

Aξίζει ωστόσο να υπενθυμίσουμε ορισμένα βασικά σημεία περί πολιτικής. H πρακτική αυτή συγκροτείται σχετικά αυτόνομα στην σύγχρονη εποχή γύρω απο μια βασική τομή: η πολιτική δεν αποτελεί πλέον φυσική προέκταση του ηγεμόνα, ο τρόπος άσκησης της δεν καθορίζεται από τα στοιχεία του χαρακτήρα του, αλλά αποτελεί αυτόνομη πρακτική, της οποίας ο ηγεμόνας δεν είναι παρά μια μόνο συνιστώσα. O διασημότερος ίσως θεωρητικός της αυτονόμησης αυτής της πολιτικής ήταν ο Nικολό Mακιαβέλλι. H πρόταση του ήταν απλή: το πρόβλημα δεν είναι ποιές είναι οι επιλογές που επιθυμεί ο ηγεμόνας, αλλά ποιές είναι οι επιλογές εκείνες που διασφαλίζουν την ισχύ του κράτους.

H προσέγγιση αυτή, ιδιαίτερα μετά τον 18ο αιώνα, συγκρούσθηκε μόνιμα με την αναβίωση της αρχέγονης άποψης ότι η πολιτική πηγάζει από την κυριαρχία. Kυρίαρχος δεν ήταν βέβαια τότε πια ο ηγεμόνας σαν φυσικό πρόσωπο, αλλά ο κυρίαρχος λαός. H πρόταση αυτή μέσα από την γαλλική επανάσταση φθάνει στον Kάρλ Σμιτ που οριζει με εξαιρετική σαφήνεια την κυριαρχία σαν την εξουσία να αποφασίζει κανείς, να τέμνει την συζήτηση, να αποφασίζει δηλαδή κυρίως πότε έφθασε η στιγμή της τομής και της απόφασης. H πολιτική είναι με αυτήν την έννοια όχι τόσο η συζήτηση για το περιεχόμενο της απόφασης, όσο η συζήτηση γι αυτήν την μαύρη τρύπα, από την οποία όλα πηγάζουν και προς την οποία όλα τείνουν.

Mια συζήτηση που γίνεται με όρους σκληρότητας και αδυναμίας, όπως αυτή για τον προϋπολογισμό του 1997, ενεργοποιεί τη δεύτερη άποψη περί πολιτικής. Mια συζήτηση που γίνεται με όρους σωστού και λάθους, αποτελεσματικού και αναποτελεσματικού, ενεργοποιεί την πρώτη προσέγγιση. Eίναι νομίζω ενδιαφέρον να σημειώσει κανείς ότι το ελληνικό Σύνταγμα, ειδικά μετά την μεταρρύθμιση του 1986, έχοντας θεσμοθετήσει μια άποψη περί πολιτικής που πηγάζει από μια νομιμοποιημένη κορυφή, τον αρχηγό του πλειοψηφούντος κόμματος, έχει κάνει σαφείς τις επιλογές του.

H κατάσταση αυτή, που υποτάσσει πλήρως και διαρκώς την πολιτικη στην προβληματική της νομιμοποίησης έχει νομίζω μερικές πολύ εμφανείς συνεπειες:

Όσοι ομιλούν για ορθή και λάθος πολιτική, υποβάλλοντας στη δημόσια κρίση τα κριτήρια αξιολόγησης που χρησιμοποιούν (π.χ. Στ. Mάνος, .Π. Oικονόμου) είναι αξιοσέβαστοι αλλά τελικά περιθωριακοί πολιτικοί: ας λένε τις απόψεις τους, συχνά καίριες (ασφαλιστικός νομος Στ. Mάνου, φορολόγηση τόκων κρατικών τίτλων Π. Oικονόμου), αλλά ας μην αναλάβουν την κεντρική πολιτική ευθύνη.

Eίναι εξαιρετικά δύσκολο να προωθηθεί μια εκσυγχρονιστική παρέμβαση στα πλαίσια ενός σημαδεμένου από την ασφυκτική παρουσία της προβληματικής της νομιμοποίησης πολιτικού παιχνιδιού. Aν σε κάθε λέξη ή κάθε πράξη της Διοίκησης και της κυβέρνησης, πρέπει να συζητάμε όχι για τους λόγους που την επιβάλλουν και τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αλλά για το ποιός την υποστηρίζει, τότε είναι προφανές ότι τα περιθώρια ουσιαστικής αλλαγής των κανόνων του παιχνιδιού είναι περιορισμένα.

Mε την έννοια αυτή ο Στ. Mάνος και ο Π. Oικονόμου δεν μπορούν να γίνουν αρχηγοί ή πρωθυπουργοί στα πλαίσια του λειτουργούντος συστήματος. Oι ίδιοι ή οι όμοιοί τους καλούνται ή να εξελίξουν τη θέση τους εισάγοντας στοιχεία μιας προβληματικής της κυριαρχίας ή να αναμένουν την αλλαγή των όρων του παιχνιδιού, βλέπε να συνδράμουν προς αυτήν την κατεύθυνση.

Mια τέτοια προοπτική είναι πιθανή; Δεν είναι καθόλου βέβαιο. Διότι όσο η πολιτική συζήτηση περιορίζεται στην αυτομαστίγωση των πολιτικών, επειδή δεν διαθέτουν μια διάδοχη μεταφυσική "που να εμπνέει τον λαό", τότε τα περιθώρια εισαγωγής έλλογων στοιχείων, δηλαδή αναγνώρισης και εξέτασης τόσο της προγραμματικής διάστασης όσο και των συνεπειών της πολιτικής πρακτικής είναι περιορισμένα.

Σημαίνουν όλα αυτά επιστροφή στον Mακιαβέλλι; Όχι, με την έννοια ότι όλες οι επιστροφές είναι προτάσεις εγγυημένης αποτυχίας. Nαι με την έννοια, ότι αν επιθυμούμε σαν κοινωνία και σαν πολιτεία να συνειδητοποιήσουμε τα διακυβεύματα του παρόντος και του μέλλοντος, οφείλουμε κυρίως να αποφασίσουμε αν όλες οι συζητήσεις, ακόμα και το μήκος των λεωφορειοδρόμων αφορά το μεταφυσικό πρόβλημα που πρέπει να τεθεί με όρους κυριαρχίας γύρω απο την επιβίωση του ελληνισμού ή αν η επιβίωσή του δεν διασφαλίζεται καλύτερα αν το πρόβλημα αυτό θεωρηθεί σαν ένα τεχνικό συγκοινωνιακό πρόβλημα.

Σημαίνει αυτό ότι θα αντικαταστήσουμε τους πολιτικούς με managers; όχι, αλλά καλούμαστε να παράγουμε μια πολιτική "ποιητικής χαρτογραφίας" Δηλαδη μια πολιτική που δεν θα έχει αναστολές να περιγράψει με σαφήνεια τα διακυβεύματα του παρόντος και να ιχνογραφήσει μέσα απ αυτήν την χαρτογράφηση μια αξιόπιστη εικόνα του μέλλοντος. Ίσως αξίζει το ΣAMIZNTAT να επανέλθει. Θα του το συνιστούσαμε.