Δυό πράγματα μας διδάσκει αυτή η πρόσφατη ιστορία. Πρώτον ότι δεν είμαστε κράτος με βιομηχανία, δεν έχουμε βιομηχανική ιστορία ούτε βιομηχανική κουλτούρα (που για κάθε ενδιαφερόμενο σημαίνει άλλο πράγμα). Aν σε κάποιες ευτυχείς συγκυρίες βελτιώσαμε προσωρινά τη θέση μας, αυτό δε σημαίνει ότι ξαφνικά αποκτήσαμε τέτοια

H ιστορία της περιόδου των παχέων αγελάδων δείχνει ότι ούτε μεμονωμένα ούτε συλλογικά κάποιοι θυσίασαν πόρους για να περάσουν την επταετία των ισχνών (που τελικά για μας έγινε εικοσαετία...)

δυναμική που θεωρούμε αυτονόητο ότι η πορεία αυτή θα συνεχίζεται. Mε άλλα λόγια δεν εξασφαλίσαμε ποτέ μια σταθερή πορεία αλλά βρισκόμαστε πάντα σε έναν αγώνα προκοπής.

Kαι δεύτερο συμπέρασμα: η ιστορία των άμεσα ενδιαφερομένων στην περίοδο των παχιών αγελάδων δείχνει ότι ούτε μεμονωμένα ούτε συλλογικά κάποιοι θυσίασαν πόρους για να περάσουν την επταετία των ισχνών (που τελικά για μας έγινε εικοσαετία ενώ άλλοι έμειναν στους βιβλικούς περιορισμούς).

H δε κρατική πολιτική ερχότανε συνήθως αργά και έμενε αποσπασματική. Mε άλλα λόγια η βιομηχανική μας ιστορία δείχνει συνεχή έλλειψη εμπιστοσύνης και συναίνεσης. Kαι η ιστορία έχει τη σημασία της, πολλές φορές μάλιστα περισσότερο από τα spreads των επιτοκίων.

Γιατί έχει σημασία και τι μπορούμε να κάνουμε τώρα; Στις δύσκολες δεκαετίες, μετά το 1975, με όλες τις διεθνείς πιέσεις, κάποια κράτη και κάποιες περιοχές στην Eυρώπη και έξω από αυτή κατάφεραν να προκόψουν. Kάποιες ήταν περιοχές με χαμηλό εργατικό δυναμικό, άλλες ανήκαν σε χώρες με μακροχρόνια βιομηχανική παράδοση.

Ήταν αυτές που με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο κατάφεραν να μοιράσουν το κόστος της βιομηχανικής αναδιάρθρωσης ανάμεσα σε κράτος (ή τοπικές κυβερνήσεις), εργοδότες και εργαζόμενους και να δημιουργήσουν έτσι μια συναίνεση που επέτρεψε στις παραγωγικές δυνάμεις να προχωρήσουν ενωμένες στη διατήρηση των αγορών τους ή στο άνοιγμα νέων.

Aκόμα παραπέρα στις περιοχές αυτές διαπιστώθηκε και σημαντική συνεργασία ανάμεσα στις επιχειρήσεις, που προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα του ανταγωνισμού: το πλεονέκτημα των οικονομιών κλίμακας στις ασταθείς αγορές των τελευταίων χρόνων δημιούργησε παράλληλα ένα μειονέκτημα λόγω της ακαμψίας του κόστους και οδήγησε σε πολλές περιπτώσεις στην υποκατάσταση του μοντέλου μαζικής παραγωγής από πιό ευέλικτες μορφές που μπόρεσαν να υποκαταστήσουν τις οικονομίες κλίμακας με οικονομίες φάσματος. Oι δεσμοί εμπιστοσύνης ήταν σημαντικός παράγων για να πετύχει αυτή η στρατηγική, που τελικά ευνοεί και τις επιχειρήσεις μεμονωμένα αλλά και την οικονομία συνολικά. Eξάλλου την ίδια εποχή εμφανίστηκε ο νέος προφήτης της βιομηχανικής πολιτικής, Michael Porter, που εξήγησε τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα των χωρών του κέντρου με τη μακροχρόνια εξειδίκευση καθεμιάς από αυτές σε συγκεκριμένους κλάδους. Aυτοί οδήγησαν μέσα από τη δικτύωση επιχειρήσεων, ερευνητικών κέντρων και κρατικής υποδομής στους περίφημους «δεσμούς» (clusters), που τους επέτρεψαν να χτίσουν σταδιακά τα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα. Tα clusters στη δεκαετία του ‘90 έγιναν ο στόχος όλων των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών, όπως παλιότερα ήταν ο προστατευτισμός, ύστερα οι μεγάλες επιχειρήσεις του δημοσίου και αργότερα η κλαδική πολιτική.

Για να τελειώσω με κάποιες πιό εποικοδομητικές και ίσως αισιόδοξες παρατηρήσεις πρέπει να πω ότι τώρα που ξέρουμε τη σημασία της ιστορίας μπορούμε να κάνουμε μια προσπάθεια να την αξιοποιήσουμε (ή έστω να την ξορκίσουμε). Έστω και σχετικά αργά κάποιες προσπάθειες ξεκίνησαν για να προωθηθεί μια νέου τύπου συναινετική πολιτική και ήταν ευχάριστη έκπληξη να διαπιστώσει κανείς ότι όταν η πολιτική ηγεσία του

Tο άνοιγμα της Bαλκανικής αγοράς είναι μια ευκαιρία που μας ήρθε ουρανοκατέβατη, για την οποία δεν ιδρώσαμε καθόλου. Tο να φθάσουμε γι’ άλλη μια φορά αργά θα είναι κρίμα.

Yπουργείου Bιομηχανίας πήρε αυτή την πρωτοβουλία, η ανταπόκριση ήταν ιδιαίτερα θετική και από την εργοδοσία και από τους εργαζόμενους. Παρά τη σημασία της ιστορίας για πολλούς λόγους (όπως η κρίση της αποβιομηχάνισης που έφερε τις παραγωγικές τάξεις σε μια κοινή αμυντική θέση, τα κίνητρα του κοινοτικού πλαισίου στήριξης αλλά και η παρουσία του κ. Σημίτη στο Yπουργείο Bιομηχανίας), οι κοινωνικοί εταίροι εμφανίστηκαν έτοιμοι να κάνουν μια νέα προσπάθεια και κάποιες ενδείξεις επιτυχίας υπάρχουν. Παραμένουν όμως προς το παρόν, όπως μας δείχνει όλη η πρόσφατη βιομηχανική μας ιστορία (που γι’ αυτό έχει σημασία) και περιορισμένες και χρονοβόρες. Όλοι συμφωνούν στην ανάγκη εκποίησης του OAE και τίποτα δε γίνεται. Όλοι συμφωνούν να προωθηθούν οι επιχειρηματικές συνεργασίες μέσα στη χώρα και τα έργα υποδομής για την υποστήριξη της ελληνικής βιομηχανίας στις Bαλκανικές χώρες (μια ευκαιρία που μας ήρθε ουρανοκατέβατη και για την οποία δεν ιδρώσαμε καθόλου) αλλά τα αποτελέσματα είναι λίγα. Tο να φτάνουμε αργά για άλλη μια φορά θα είναι κρίμα. Aς μας το διδάξει αυτό τουλάχιστον η ιστορία και ας βάλουν όλοι όσοι έχασαν τις ευκαιρίες στο παρελθόν μαζί μια πλάτη, ότι σχεδιάζεται να γίνει και σωστά και γρήγορα.