υπό Παναγιώτη Ε. ΑΛΕΒΑΝΤΗ

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Πρώτες εφαρμογές

Η εσωτερική αγορά και ο ρόλος της CELEX

ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ

Τα προβλήματα με τα ελληνικά και η προταθείσα λύση

Από τα ελληνικά στα πλούσια λατινικά

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΗ CELEX: ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΟΛΥΓΛΩΣΣΙΑΣ

Το πρόβλημα …

… και οι λύσεις

ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΜΠΡΟΣΤΑ : ΠΛΗΡΗΣ Ή ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ ΠΟΛΥΓΛΩΣΣΙΑ

Οι προδιαγραφές

Σύστημα επαλήθευσης

Η υλοποίηση

Μερικά ακόμη προβλήματα

Συμπέρασμα

Ευχαριστίες

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Όταν την 1η Ιανουαρίου του 1981 η Ελλάδα γινόταν πλήρες μέλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων⁽¹⁾ η πληροφορική βρισκόταν ακόμη στην εποχή των «μεγάλων συστημάτων»·οι γραμματείς διέθεταν απλές ηλεκτρικές γραφομηχανές ενώ τερματικά γιά υπολογιστές υπήρχαν μόνον στα γραφεία των επαγγελματιών της πληροφορικής. Βέβαια, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Apple είχε ήδη κυκλοφορήσει τον πρώτο προσωπικό της υπολογιστή και η IBM παρουσίαζε το δικό της μοντέλο, το πρώτο PC (Personal Computer).

Οι Συνθήκες περί ιδρύσεως των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, μετά την τροποποίησή τους λόγω της προσχώρησης της Ελλάδος, προέβλεπαν επτά επίσημες γλώσσες και γλώσσες εργασίας⁽²⁾. Η υποχρεωτική αυτή πολυγλωσσία δεν αποτελεί ούτε περιττή πολυτέλεια ούτε πολιτικό συμβιβασμό· αντίθετα είναι πρωταρχικής σημασίας γιά τον Ευρωπαίο πολίτη και την λειτουργία της ίδιας της Ευρώπης. Έτσι με βάση την αρχή πως "ουδείς δικαιολογείται να αγνοεί το νόμο" οι πολίτες της Ένωσης πρέπει να λαμβάνουν γνώση του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Δικαίου στη γλώσσα τους, τη στιγμή μάλιστα που συχνά το Ευρωπαϊκό υπερτερεί του εθνικού Δικαίου και είναι άμεσα εφαρμόσιμο σε όλη την επικράτεια της Ένωσης. Πράγματι, οι κανονισμοί για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων επηρεάζουν όλους τους ευρωπαίους αγρότες, οι αποφάσεις περί ανταγωνισμού εφαρμόζονται άμεσα στις επιχειρήσεις και με τα προγράμματα χρηματοδότησης π.χ. των ΜΜΕ η Ένωση παρεμβαίνει στην οικονομική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές απανταχού της Ευρώπης.

Πρώτες εφαρμογές. Οι πρώτες υπηρεσίες που έπρεπε να εντάξουν τα ελληνικά στην καθημερινή τους εργασία ήταν όσες ασχολούνταν με τη μετάφραση και τη δημοσίευση κειμένων νομοθεσίας και νομολογίας. Ήδη, λίγο πριν την επίσημη ένταξη, η Επιτροπή και τα άλλα Κοινοτικά Όργανα⁽³⁾ φρόντισαν να δημιουργήσουν ελληνικά μεταφραστικά γραφεία. Το ελληνικό μεταφραστικό γραφείο της Επιτροπής ολοκλήρωσε τη μετάφραση του παράγωγου κοινοτικού δικαίου στα ελληνικά πριν από την 1η Ιανουαρίου 1981. Από εκείνη την ημερομηνία και μετά η Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (εις το εξής ΕΕ) άρχισε να κυκλοφορεί και στα ελληνικά. Αυτό σήμαινε πως το κεντρικό τυπογραφείο της Υπηρεσίας Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έπρεπε να προσλάβει ελληνόφωνο προσωπικό και να προσαρμόσει κατάλληλα τα εκδοτικά του συστήματα. Το ίδιο έπρεπε να κάνουν κι αρκετές από τις εκδοτικές επιχειρήσεις που συνεργάζονταν μαζί του.

Τρείς, ήταν κυρίως, οι πρώτες εφαρμογές πληροφορικής, στις οποίες τα ελληνικά κρίθηκαν απαραίτητα· όλες σχετίζονταν άμεσα με τη μετάφραση και τις δημοσιεύσεις. Η πρώτη χρονολογικά εφαρμογή ήταν η ηλεκτρονική κωδικοποίηση της ελληνικής έκδοσης της ΕΕ, στα πλαίσια της ηλεκτρονικής φωτοστοιχειοθεσίας και της ηλεκτρονικής αρχειοθέτησής της (ενόψη της μελλοντικής εισαγωγής στις βάσεις δεδομένων της Επιτροπής). Ήλθαν μετά τα πρώτα συστήματα επεξεργασίας κειμένων (συστήματα πρώτης γενιάς⁽⁴⁾) και η προσαρμογή της πολύγλωσσης βάσης δεδομένων ορολογίας, του αυτόματου λεξικού τεχνικών όρων EURODICAUTOM.

Η εισαγωγή των ελληνικών στις παραπάνω εφαρμογές δεν έγινε εύκολα. Κατ' αρχάς δεν υπήρξε γιά τις εφαρμογές αυτές μεγάλο πολιτικό ενδιαφέρον αφού αφορούσαν κυρίως τους εργαζόμενους στα Κοινοτικά Όργανα και όχι κατ' ανάγκη το ευρύ κοινό. Εξ άλλου, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 τα συστήματα πληροφορικής είχαν περιορισμένες δυνατότητες και μετά βίας πολλές φορές κάλυπταν ακόμη και τις λατινογενείς επίσημες κοινοτικές γλώσσες. Έτσι τα ελληνικά, που δεν γράφονται βέβαια με το λατινικό αλφάβητο, ήταν εκείνη την εποχή οι «φτωχοί συγγενείς» στα συστήματα πληροφορικής, εαν και όταν υποστηρίζονταν. Οι λύσεις που δόθηκαν ήταν μάλλον αποσπασματικές και αυτό δεν οφείλονταν τόσο στη έλλειψη καλής θέλησης όσο κυρίως στην τεχνολογική υστέρηση της εποχής⁽⁵⁾. Επιπλέον και οι «ευρωσκληρηντικοί» ρυθμοί με τους οποίους εκινείτο εκείνη την εποχή η Ευρώπη δεν άφηναν περιθώρια γιά πολλή πρόοδο.

Η εσωτερική αγορά και ο ρόλος της CELEX. Στα μέσα ωστόσο της δεκαετίας, η κατάσταση άρχισε να αλλάζει και σε αυτό συνέβαλαν αρκετά γεγονότα. Κατ' αρχάς η πρώτη Επιτροπή Delors (1985) έθεσε ως στόχο την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (ή ορθότερα ενοποίηση) πρώτα με την Ενιαία Πράξη - που οδήγησε στην Εσωτερική Αγορά του 1993 - και μετά με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ λίγα χρόνια αργότερα. Στα πλαίσια της υλοποίησης των πολιτικών αυτών στόχων τα Κοινοτικά Όργανα και ιδίως η Επιτροπή ανέλαβαν νέες εξουσίες· ο φόρτος εργασίας αυξήθηκε και οι ρυθμοί εργασίας άρχισαν να επιταχύνονται· τέλος το Κοινοτικό Δίκαιο άρχισε να επηρεάζει όλο και περισσότερο την καθημερινή ζωή του ευρωπαίου πολίτη. Εξ άλλου, την ίδια περίπου εποχή το τεχνολογικό περιβάλλον μεταβλήθηκε σημαντικά : οι μικροϋπολογιστές, τα δίκτυα ανταλλαγής δεδομένων και οι τράπεζες πληροφοριών άρχισαν να γίνονται εργαλεία απαραίτητα γιά όσους εργάζονταν στα γραφεία.

Ένα από τα αποτελέσματα της επιτάχυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν να γινει όλο και πιό επιτακτική η ανάγκη γιά διάθεση της κοινοτικής νομοθεσίας και νομολογίας με ηλεκτρονικά μέσα. Έτσι μετά από σημαντικές πιέσεις των άλλων Κοινοτικών Οργάνων και των Κρατών Μελών, η Επιτροπή άνοιξε στο κοινό το αυτοματοποιημένο διοργανικό σύστημα τεκμηρίωσης του κοινοτικού δικαίου CELEX⁽⁶⁾. Όμως, επειδή όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι Συνθήκες προβλέπουν πολλές επίσημες γλώσσες, το CELEX έπρεπε να διατεθεί σε όλες δηλαδή και στα ελληνικά.

Ταυτόχρονα, ο φόρτος εργασίας στα Κοινοτικά Όργανα επέβαλε τη μαζική εισαγωγή της πληροφορικής στα γραφεία των ευρωυπαλλήλων με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας. Το πρόβλημα ήταν ιδιαίτερα έντονο στις μεταφραστικές υπηρεσίες, που έπρεπε να εξασφαλίσουν την αναγκαία υποστήριξη των νομοθετικών πρωτοβουλιών της Επιτροπής.

Πριν προχωρήσουμε θα πρέπει να πούμε δυό λόγια γιά τον τρόπο με τον οποίο οι υπολογιστές επεξεργάζονται τους αλφαβητικούς και τους αριθμητικούς χαρακτήρες. Στα κυκλώματα, που βρίσκονται στο εσωτερικό των υπολογιστών, κυκλοφορούν ηλεκτρικά ρεύματα με τη μορφή διακοπτόμενων παλμών. Όταν από ένα κύκλωμα δεν περνά ="c021">Τα προβλήματα με τα ελληνικά και η προταθείσα λύση. Όμως η επιβαλόμενη εισαγωγή των ελληνικών στη CELEX ήταν αδύνατη σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Προτάθηκαν βέβαια κάποιες "ενδιάμεσες" λύσεις. Μιά από αυτές γιά παράδειγμα προέβλεπε την αντικατάσταση των πεζών λατινικών γραμμάτων από κεφαλαία ελληνικά (όπως είχε ήδη γίνει σε κάποιες εφαρμογές στην Ελλάδα⁽⁸⁾). Μιά άλλη πρόταση που απορρίφθηκε ήταν και ο μεταγραμματισμός του Ελληνικού στο Λατινικό αλφάβητο ("φραγκοχιώτικα"). Δυστυχώς η υιοθέτηση τέτοιων λύσεων θα δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα. Πρώτα απ' όλα το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει αποφανθεί πως νομικά κείμενα που έχουν γραφεί μόνον με κεφαλαία δεν αναγνωρίζονται ως δεσμευτικά⁽⁹⁾. Εξ άλλου, τα ελληνικά κείμενα του Κοινοτικού Δικαίου περιέχουν και λέξεις που γράφονται με λατινικούς χαρακτήρες (π.χ. αποφάσεις "sui generis", επιτροπές "ad hoc", προγράμματα ESPRIT και RACE) που δεν μεταφράζονται ούτε μεταγραμματίζονται στα ελληνικά, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν χρήσιμους όρους διερεύνησης σε κείμενα που είναι αποθηκευμένα σε τράπεζα πληροφοριών. Τέλος, οι τόνοι δεν μπορούν να λείπουν από κανένα νομικό κείμενο στα ελληνικά αφού η παράλειψη τους μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις ή και σε λανθασμένα αποτελέσματα μιάς έρευνας σε βάση δεδομένων με πλήρες κείμενο^(10)(11). Φυσικά, αντίστοιχα προβλήματα, αλλά σε μικρότερο σχετικά βαθμό, παρουσιάζονται και σε άλλες λατινογενείς γλώσσες όπως η γαλλική, η γερμανική και η ισπανική.

Όλα τα παραπάνω δεδομένα οδήγησαν στο συμπέρασμα πως γιά τη σωστή αντιμετώπιση της πολυγλωσσίας απαιτείτο σε πρώτη φάση η εισαγωγή στη CELEX κωδικοποίησης με 256 (=2⁸) τουλάχιστον χαρακτήρες, δηλαδή χαρακτήρες που να αντιστοιχούν σε 8-ψήφια κωδικοποίηση. Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν ολωσδιόλου ανεπάντεχη αφού οι υπηρεσίες της Επιτροπής είχαν ήδη από το 1979 πληροφορικής⁽¹⁶⁾.

Στις αρχές του 1986, η Επιτροπή ενεργοποίησε τη διαδικασία δημιουργίας της ελληνικής βάσης δεδομένων CELEX. Γρήγορα διαπιστώθηκε πως γιά να δωθεί μιά σωστή λύση στο πρόβλημα έπρεπε πρώτα να θεσπισθεί ένα πρότυπο για την 8-ψήφια κωδικοποίηση του Ελληνικού αλφαβήτου. Το πρότυπο που τελικά επιλέχτηκε το 1987 ήταν το διεθνές πρότυπο ISO 8859/7 κι αυτό γιά πολλούς λόγους. Κατ' αρχάς έτσι επέβαλε η κοινοτική νομοθεσία⁽¹⁷⁾, που απαιτεί τη χρήση διεθνών προτύπων σε όλα τα συστήματα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, η ανάπτυξη των οποίων χρηματοδοτείται από τον κρατικό ή τον κοινοτικό προϋπολογισμό. Επίσης αυτό το διεθνές πρότυπο είναι ταυτόσημο με το αντίστοιχο εθνικό ελληνικό πρότυπο, το ΕΛΟΤ⁽¹⁸⁾ 928. Στην πραγματικότητα ο υπογράφων συνέβαλε όσον του ήταν δυνατόν στην υιοθέτηση αυτού του προτύπου, η θέσπιση του οποίου χρόνιζε αδικαιολόγητα⁽¹⁹⁾. Είναι προφανές πως η διάθεση της CELEX στην Ελλάδα δεν θα ήταν δυνατή αν δεν είχε υιοθετηθεί κοινό πρότυπο.

Το πρόβλημα … Η εισαγωγή των ελληνικών στο σύστημα CELEX, σε συνδυασμό με την απαίτηση γιά διασύνδεση των υπολογιστών της Επιτροπής, σήμαινε πως έπρεπε να προσαρμοστεί με το νέο διεθνές πρότυπο ολόκληρο το περιβάλλον πληροφορικής της Επιτροπής. Θάπρεπε δηλαδή οι ελληνικοί χαρακτήρες να εισαχθούν με βάση το πρότυπο σε συγκεκριμένα προϊόντα πληροφορικής και κυρίως:

• στα τερματικά^(20),(21) και τους εκτυπωτές,
• στο σύστημα διαχείρισης της βάσης δεδομένων,
• στα προγράμματα τροφοδοσίας της βάσης με δεδομένα και,
• στα δίκτυα μέσω των οποίων οι χρήστες μπορούν να διερευνήσουν τη βάση.

Το περιβάλλον πληροφορικής της Επιτροπής, που από το 1985 και μετά γνώρισε τεράστια ανάπτυξη, επέβαλε επίσης τη λύση του προβλήματος στα πλαίσια μιάς σαφώς καθορισμένης Αρχιτεκτονικής⁽²²⁾. Βέβαια η απαίτηση να εφαρμόζονται πάντοτε τα διεθνή πρότυπα προκειμένου να διευκολύνεται η διασύνδεση των υπολογιστών είναι αρκετά λογική· όμως η αγορά δεν είναι πάντα διατεθειμένη να ανταποκριθεί ακόμη κι όταν η ανάγκη είναι προφανής. Γι' αυτό θα πρέπει πάντα να υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές προκειμένου να υιοθετηθούν ρεαλιστικές και υλοποιήσιμες λύσεις.

… και οι λύσεις. Αυτό ίσχυσε και στην περίπτωση της CELEX. Η επιτυχής υλοποίηση ενός πλήρως πολύγλωσσου περιβάλλοντος (ταυτόχρονος χειρισμός ειδικών λατινικών και ελληνικών χαρακτήρων) απαιτεί όπως αναφέρθηκε κωδικοποίηση με συνδυασμούς δύο 8-ψήφιων χαρακτήρων. Ωστόσο, γιά τη CELEX, η υιοθέτηση ενός πλήρως πολυγλωσσικού περιβάλλοντος δεν ήταν στην πραγματικότητα απαραίτητη. Είναι προφανές πως η συχνότητα ελληνικών λέξεων σε αμιγώς λατινογενή κείμενα είναι εξαιρετικά μικρή και οι λέξεις αυτές δεν αποτελούν ποτέ αντικείμενο έρευνας. Απο την άλλη πλευρά οι λατινογενείς λέξεις με ειδικούς λατινικούς χαρακτήρες είναι εξαιρετικά σπάνιες σε ελληνικά κείμενα και δεν αποτελούν αντικείμενο έρευνας (όπου ο ειδικός λατινικός χαρακτήρας αποτελεί κρίσιμο κριτήριο έρευνας).

Ταυτόχρονα αποκλείστηκαν και διάφορες άλλες "εξωτικές" λύσεις όπως λόγου χάριν η υιοθέτηση 7-ψήφιας κωδικοποίησης με αλλαγή κάθε φορά του περιβάλλοντος από ελληνικό σε λατινικό και αντίστροφα (μηχανισμοί επέκτασης σύμφωνα με το ISO 2022⁽²³⁾). Η πρόταση αυτή στηρίχτηκε στο γεγονός πως οι ειδικοί λατινικοί χαρακτήρες υπήρχαν σε κάθε εθνική 7-ψήφια κωδικοποίηση του λατινικού αλφαβήτου. Όμως η υιοθέτηση του γαλλικού προτύπου θα σήμαινε πως οι γερμανικοί ή οι δανέζικοι χαρακτήρες θα αγνοούνταν. Επιπλέον γιά τα Ελληνικά η λύση αυτή παρουσιάζει πολλά προβλήματα αξιοπιστίας (π.χ. κατά την διαβίβαση των δεδομένων μέσω του δικτύου) αλλά και λειτουργικά αφού συνήθως οι εντολές στους υπολογιστές δίδονται με λατινικούς χαρακτήρες. Τέλος, επειδή στην περίπτωση των ελληνικών ο Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών της Ελλάδος (ΟΤΕ) πρότεινε την κωδικοποίηση των τόνων με ξεχωριστούς 7-ψήφιους χαρακτήρες, υπολογίστηκε πως ο όγκος των διαβιβαζόμενων δεδομένων θα ήταν αύξημένος κατά 40 %, με αποτέλεσμα οι συνδρομητές να πρέπει να πληρώσουν “κάτι” παραπάνω. Εξάλλου η υιοθέτηση "ιδιωτικών" κωδικοποιήσεων⁽²⁴⁾ είχε απορριφθεί εκ των προτέρων αφού θα αποτελούσε παραβίαση της ισχύουσας Κοινοτικής νομοθεσίας⁽¹⁷⁾.

Γιά όλους αυτούς τους λόγους η υιοθέτηση των προτύπων της σειράς ISO 8859 ήταν η πλέον αποδοτική και ρεαλιστική επιλογή γιά τη λύση του προβλήματος, εκείνη την εποχή (1989). Κατ’ αρχάς όπως αναφέρθηκε χρησιμοποιήθηκε το πρότυπο ISO 8859/7 γιά το ελληνολατινικό περιβάλλον⁽²⁵⁾. Σε μεταγενέστερο στάδιο, και με βάση την εμπειρία που αποκτήθηκε στα πλαίσια της εισαγωγής των ελληνικών, υλοποιήθηκε και η εισαγωγή των ειδικών λατινικών χαρακτήρων στη CELEX γιά τις λατινογενείς γλώσσες. Γιά τις γλώσσες αυτές χρησιμοποιήθηκε το διεθνές πρότυπο ISO 8859/1. Έτσι:

• στην ελληνική βάση CELEX εφαρμόστηκε κωδικοποίηση σύμφωνα με το ISO 8859/7 (που ισοδυναμεί με το ΕΛΟΤ 928)·
• στις βάσεις CELEX γιά τις λατινογενείς γλώσσες εφαρμόστηκε κωδικοποίηση σύμφωνα με το ISO 8859/1 (που ισοδυναμεί με την 8-ψήφια κωδικοποίηση κατά ANSI⁽²⁶⁾)·
• στα τερματικά εφαρμόστηκε κωδικοποίηση σύμφωνα με το ISO 8859/1 γιά τα λατινικά και το ISO 8859/7 γιά τα ελληνικά με εφαρμογή μηχανισμών επέκτασης με ακολουθίες διαφυγής σύμφωνα με το ISO 4873· με τον τρόπο αυτό εξασφαλίστηκε η χρήση ενός μόνο τερματικού γιά την διερεύνηση της ελληνικής και των λατινογενών βάσεων καθώς και γιά την χρησιμοποίηση του συστήματος επεξεργασίας κειμένων· η ίδια κωδικοποίηση (ISO 8859/1 και /7) χρησιμοποιήθηκε και στους εκτυπωτές·
• στο σύστημα επεξεργασίας κειμένων, που εφήρμοζε εσωτερικά “ιδιωτική” κωδικοποίηση δύο 7-ψήφιων χαρακτήρων, προσαρμόστηκαν κατάλληλα τα φίλτρα εισαγωγής και εκτύπωσης δεδομένων μέσω των τυποποιημένων τερματικών που αναφέρθηκαν παραπάνω·
• τέλος τα δίκτυα προσαρμόστηκαν κατάλληλα προκειμένου να επιτρέπουν την διαβίβαση 8-ψήφιων χαρακτήρων κατά “διάφανο” τρόπο.

Οι τεχνικές λεπτομέρειες της εισαγωγής των ελληνικών στη CELEX και στο περιβάλλον πληροφορικής γραφείου δεύτερης γενεάς⁽²⁷⁾, καθώς και η μεταγενέστερη επέκταση των τεχνικών λύσεων στις λατινογενείς γλώσσες έχουν ανακοινωθεί εγκαίρως σε πιο τεχνικό περιβάλλον⁽²⁸⁾. Ήδη το 1990 η Επιτροπή είχε προσαρμόσει το περιβάλλον πληροφορικής γραφείου και το σύνολο της αρχιτεκτονικής της στα πρότυπα ISO 8859. Όμως η ταχύτατη πρόοδος που σημειώθηκε την εποχή εκείνη σε συνδυασμό με τα προβλήματα που άφησε εκ φύσεως ανεπίλυτα ο 8-ψήφιος “ιστορικός συμβιβασμός” μετέτρεψαν γρήγορα σε παρωχημένες τις κάποτε πρωτοποριακές λύσεις.

Το 1991 οι υπηρεσίες της Επιτροπής - με πρωτοβουλία της Υπηρεσίας Μετάφρασης - απεφάσισαν να διατυπώσουν τις ανάγκες τους όσον αφορά την πολυγλωσσία που πρέπει να υποστηρίζουν οι υπολογιστές. Η εργασία αυτή ήταν απαραίτητη γιά αρκετούς λόγους: κατ’ αρχάς είχε αρχίσει να διαγράφεται στον ορίζοντα η προσχώρηση νέων κρατών από το βορρά (σκανδιναβικές χώρες), και το νότο (Κύπρος, Μάλτα)· στη συνέχεια διαπιστώθηκε πως αναπτύσσονταν όλο και πιό σοβαρά στενές σχέσεις με τις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης και την Τουρκία· τέλος η ευρωπαϊκή ενοποίηση συνοδεύεται - στα πλαίσια και της Συνθήκης του Μάαστριχτ - και από μιά ιδιαίτερη ενίσχυση του ρόλου των περιφερειών σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ταυτόχρονα οι υπηρεσίες της Επιτροπής εγκατέλειψαν τα συστήματα πληροφορικής γραφείου δεύτερης γενιάς και εξοπλίσθηκαν με προσωπικούς υπολογιστές που λειτουργούσαν σε γραφικό περιβάλλον φιλικό προς τον χρήστη⁽²⁹⁾. Επι πλέον διαπιστώθηκε και η ύπαρξη έντονου ενδιαφέροντος των μεγάλων εταιρειών πληροφορικής γιά την υιοθέτηση 16-ψήφιων “καθολικών” λύσεων του προβλήματος της πολυγλωσσίας που θα κάλυπταν όλες τις γλώσσες του κόσμου. Ενδιαφέρον που συγκεκριμενοποιήθηκε μέσα από τις σχετικές εργασίες τυποποίησης σε διεθνές επίπεδο^(15),(16).

Οι προδιαγραφές. Οι σχετικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία και με τα άλλα Κοινοτικά Όργανα στα πλαίσια της επιτροπής συντονισμού της τυποποίησης⁽³⁰⁾ και κατέληξαν στις βασικές απαιτήσεις όσον αφορά την υποστήριξη της πολυγλωσσίας στα συστήματα πληροφορικής των Κοινοτικών Οργάνων⁽³¹⁾. Οι απαιτήσεις αυτές διαβιβάστηκαν επίσημα από την Επιτροπή στους Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς τυποποίησης και χρησίμευσαν ως βάση γιά την οριστικοποίηση των σχετικών προτύπων αλλά και γιά την υλοποίηση προϊόντων μερικά από τα οποία έχουν ήδη εμφανισθεί στο εμπόριο.

Όπως αναφέρεται στο τελικό κείμενο, που εγκρίθηκε ομόφωνα από όλα τα Κοινοτικά Όργανα, «η μαζική παραγωγή, διαβίβαση, ανταλλαγή, επεξεργασία, αρχειοθέτηση, αποθήκευση, και ανάκτηση πολύγλωσσων εγγράφων, γλωσσαρίων και λεξικών είναι δυνατή μόνο με την εκτεταμένη χρησιμοποίηση ισχυρών και ευέλικτων υπολογιστικών συστημάτων». Αυτός είναι και ο λόγος γιά τον οποίο τα Κοινοτικά Όργανα πρέπει να προχωρήσουν στην εισαγωγή της “εκτεταμένης” πολυγλωσσίας στα συστήματα πληροφορικής που χρησιμοποιούν.

Mε βάση τις επίσημες γλώσσες των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών με τα οποία η Ένωση αναπτύσσει στενές σχέσεις - χώρες ΕΖΕΣ⁽³²⁾, χώρες Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, κλπ. - διαμορφώθηκαν δύο σύνολα γλωσσών. Το πρώτο από αυτά περιλαμβάνει 24 γλώσσες πρώτης προτεραιότητας που πρέπει να υποστηριχθούν βραχυπρόθεσμα ή και μεσοπρόθεσμα στα συστήματα πληροφορικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένα δεύτερο σύνολο περιλαμβάνει 39 γλώσσες δεύτερης προτεραιότητας που θα πρέπει να υποστηριχθούν επίσης. Γιά την υλοποίηση των παραπάνω έχουν προσδιοριστεί τα ακόλουθα στοιχεία:

1. το πλήρες σύνολο των χαρακτήρων που απαιτούνται προκειμένου να υποστηριχθούν σωστά οι γλώσσες αυτές·
2. οι αρχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη προκειμένου να εξασφαλισθεί η σωστή αλφαβητική κατάταξη των χαρακτήρων ανάλογα με την γλώσσα·
3. η ψηφιακή κωδικοποίηση των χαρακτήρων του πλήρους συνόλου (σε περιβάλλον 16-ψήφιων συνδυασμών)·
4. τέλος τα πληκτρολόγια γιά κάθε γλώσσα/χώρα ανάλογα με τις συνήθειες των χρηστών (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο).

Σύστημα επαλήθευσης. Ένα σύστημα πληροφορικής (υλικό/λογισμικό) θεωρείται ότι εξασφαλίζει την υποστήριξη μιάς γλώσσας στα πλαίσια ενός πολυγλωσσικού περιβάλλοντος εφ’ όσον επαληθεύεται η υλοποίηση των ακόλουθων σημείων:

1. υποστήριξη όλων των χαρακτήρων που απαιτούνται γιά την σωστή αναπαραγωγή της συγκεκριμένης γλώσσας σε οποιοδήποτε περιφερειακό υποσύστημα (οθόνη, εκτυπωτής, κλπ.)·
2. σωστή υποστήριξη γιά την υπο εξέταση γλώσσα όλων των ειδικών λειτουργιών που συνδέονται με τις εφαρμογές τις οποίες υποστηρίζει το σύστημα πληροφορικής (π.χ. μετατροπή κεφαλαίων σε πεζά, μετακίνηση δεδομένων, εύρεση και αντικατάσταση)·
3. ύπαρξη αλγόριθμων που εξασφαλίζουν σωστή και μη ασαφή αλφαβητική κατάταξη γραμμάτων, λέξεων ή εκφράσεων της γλώσσας·
4. ύπαρξη αλγόριθμων που εξασφαλίζουν σωστό συλλαβισμό λέξεων ή εκφράσεων της συγκεκριμένης γλώσσας·
5. ύπαρξη (υπο-)προγραμμάτων που εξασφαλίζουν σωστή ορθογραφική διόρθωση λέξεων ή εκφράσεων της γλώσσας·
6. στα πλαίσια πολυγλωσσικού περιβάλλοντος, δυνατότητα επισήμανσης των διάφορων γλωσσών μέσω της χρήσης επισήμανσης τύπου SGML⁽³³⁾ (ISO 8879). Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οι κώδικες γλωσσών του ISO 639.

Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζει και η γραφική εμφάνιση των γραμματοσειρών με τις οποίες θα υλοποιηθούν οι χαρακτήρες στα τερματικά και τους εκτυπωτές. Θα πρέπει να αποφευχθεί η ασάφεια μεταξύ όμοιων χαρακτήρων που ανήκουν σε διαφορετικές γραφές (π.χ. ανάμεσα στο ελληνικό και το λατινικό Α) χωρίς ωστόσο αυτό να αποβεί σε βάρος της αισθητικής συνάφειας (π.χ. οι ελληνικοί και οι λατινικοί χαρακτήρες όταν βρεθούν δίπλα-δίπλα σε ένα κείμενο θα πρέπει να ταιριάζουν αισθητικά).

Είναι προφανές πως γιά τη διαμόρφωση των παραπάνω θέσεων, που αφορούν την “εκτεταμένη” πολυγλωσσία, καθοριστικό ρόλο έπαιξε η εμπειρία που αποκτήθηκε στα πλαίσια της εισαγωγής της ελληνικής γλώσσας στη CELEX και στα συστήματα πληροφορικής γραφείου δεύτερης γενιάς. Βέβαια και στην περίπτωση αυτή έπρεπε να γίνουν κάποιοι συμβιβασμοί που πήραν περισσότερο τη μορφή “προσωρινών” τοπικών λύσεων σε αναμονή των τελικών “καθολικών” λύσεων που προβλεπόταν ότι θα δώσει η αγορά.

Η υλοποίηση⁽³⁴⁾. Όπως και στην περίπτωση της εισαγωγής των ελληνικών στο σύστημα CELEX (βλ. παραπάνω Τα ελληνικά στη CELEX), η εκτεταμένη πολυγλωσσία έπρεπε να εισαχθεί σε όλα τα προϊόντα πληροφορικής που χρησιμοποιούνται από τους υπαλλήλους των Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή:

• στους προσωπικούς υπολογιστές και τους εκτυπωτές,
• στο σύστημα επεξεργασίας κειμένων,
• στα προγράμματα διαχείρισης βάσεων δεδομένων (σχεσιακά και πλήρους κειμένου) και,
• στα δίκτυα μέσω των οποίων οι χρήστες ανταλλάσουν δεδομένα (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, μεταφορά αρχείων, διερεύνηση βάσεων δεδομένων).

Ήταν προφανές από την αρχή πως η εισαγωγή της πολυγλωσσίας στους προσωπικούς υπολογιστές έπρεπε να γίνει κατ’αρχάς σε επίπεδο λειτουργικού συστήματος⁽³⁵⁾ ή σε επίπεδο γραφικού συστήματος επικοινωνίας με τον χρήστη⁽³⁶⁾. Όμως τόσο το MS-DOS όσο και το Windows 3.1 που είχαν επιλεγεί ως βασικά προϊόντα λειτουργούν σε περιβάλλον 8-ψήφιας κωδικοποίησης. Όπως και στην περίπτωση της εισαγωγής των ελληνικών στα συστήματα δεύτερης γενεάς (βλ. παραπάνω Τα ελληνικά στη CELEX … οι λύσεις) χρησιμοποιήθηκαν 8-ψήφιες κωδικοποιήσεις που στηρίζονταν στα πρότυπα της σειράς ISO 8859⁽³⁷⁾ καθώς και επεκτάσεις με ακολουθίες διαφυγής. Όμως σε αντίθεση με τα συστήματα δεύτερης γενεάς όπου οι λύσεις εθεωρούντο οριστικές χωρίς να διαφαίνεται πιθανότητα βελτίωσης, στα συστήματα τρίτης γενεάς οι λύσεις ήταν σαφώς προσωρινές εν όψει της εφαρμογής λύσεων με πολλαπλούς χαρακτήρες σύμφωνα με το νέο πρότυπο ISO 10646 (που ισοδυναμεί με το εμπορικό σήμα UNICODE).

Πράγματι ενώ το 1992 η Επιτροπή έπρεπε να αναπτύξει μόνη της ενδιάμεσες λύσεις⁽³⁸⁾ λόγω έλλειψης σχετικών προϊόντων στην αγορά, το 1994 το Windows NT και το 1995 το Windows 95 - που κατέχουν σημαντικό μερίδιο της αγοράς λειτουργικών συστημάτων - υιοθετούσαν την υποστήριξη της εκτεταμένης πολυγλωσσίας σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα ως κανονικό και όχι ως πρόσθετο χαρακτηριστικό. Και υλοποιώντας τις επίσημες δεσμεύσεις που ανέλαβε έναντι της Επιτροπής αλλά και δημόσια, η Microsoft εξασφάλισε την υποστήριξη της πλήρους πολυγλωσσίας σύμφωνα με το πρότυπο UNICODE και τις προδιαγραφές της Επιτροπής στο νέο MS-Office 97.

Ταυτόχρονα και μιά σειρά από άλλα προϊόντα πληροφορικής κυκλοφορούσαν ή είχαν δεσμευτεί να κυκλοφορήσουν σύντομα με υποστήριξη της πλήρους πολυγλωσσίας σύμφωνα με τα νέα πρότυπα. Ανάμεσά τους και τα κυριώτερα προϊόντα που χρησιμοποιούν τα Όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως:

• το σύστημα επεξεργασίας κειμένων WordPerfect (ένα από τα πρώτα πού υποστήριζε πλήρη πολυγλωσσία αλλά με “ιδιωτική” κωδικοποίηση)·
• το σύστημα διαχείρισης σχεσιακής βάσης δεδομένων ORACLE·
• το σύστημα διαχείρισης βάσης δεδομένων πλήρους κειμένου Ful/Tex της Fulcrum·
• το σύστημα διερεύνησης του διαδικτύου NETSCAPE.

Μερικά ακόμη προβλήματα. Στο περιβάλλον του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα. Δυστυχώς, ένα μέρος της ευθύνης γιά το πρόβλημα φέρει και ο δικός μας ΟΤΕ. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, όταν το 1988 πρωτοτέθηκε το πρόβλημα της κωδικοποίησης των ελληνικών στα συστήματα τηλεματικής, ο ΟΤΕ υποστήριξε 7-ψήφιες λύσεις γιά τα ελληνικά προκειμένου να εξασφαλίσει συμβατότητα με τα ήδη υπάρχοντα συστήματα. Δυστυχώς την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν «ηδη υπάρχοντα συστήματα» στην Ελλάδα· απλώς σχεδιαζόταν το ελληνικό δίκτυο ανταλλαγής δεδομένων, το γνωστό HELLASPACK. Και παρά τις επεμβάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που προσπάθησε να πείσει την ελληνική πλευρά να υιοθετήσει τουλάχιστον 8-ψήφιες λύσεις, ο ΟΤΕ επέμενε μέχρι τέλους στις απόψεις του. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα όλα τα συστήματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου να υποστηρίζουν κυρίως 7-ψήφιες κωδικοποιήσεις και η διαβίβαση ελληνικών να απαιτεί επιπλέον «κρυπτογράφηση⁽³⁹⁾». Ευτυχώς άλλες δημοφιλείς⁽⁴⁰⁾ εφαρμογές τηλεματικής όπως το World Wide Web υποστηρίζουν 8-ψήφιες κωδικοποιήσεις και αναμένεται πως σύντομα θα υποστηρίζουν και 16-ψήφιες.

Εξάλλου παρά τις επίμονες προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΕΛΟΤ γιά τη σωστή πρόβλεψη και των αρχαίων ελληνικών στην 16-ψήφια κωδικοποίηση του ISO 10646, η υλοποίηση τυποποιημένων εφαρμογών με αρχαία ελληνικά δεν είναι ακόμη εφικτή λόγω έλλειψης προτύπου γιά πολυτονικό πληκτρολόγιο. Όταν θεσπισθεί ένα τέτοιο πρότυπο και υλοποιηθεί σε όλα τα συστήματα που εφαρμόζουν 16-ψήφια κωδικοποίηση, διάφορες εφαρμογές όπως λόγου χάρη το Thesaurus Lingua Greca, που ακολουθεί “ιδιωτική” κωδικοποίηση θα πρέπει εν καιρώ να μετατραπούν κατάλληλα προκειμένου να γίνουν κοινό κτήμα σε όσους ακολουθούν την τυποποιημένη κωδικοποίηση του ISO. Και βέβαια η πλήρης κάλυψη της ελληνικής γλώσσας από την εποχή του Ομήρου μέχρι τις μέρες μας δεν μπορεί να είναι πλήρης χωρίς την πρόβλεψη και των βυζαντινών «συμπλεγμάτων⁽⁴¹⁾» ή των σημείων γραφής της βυζαντινής μουσικής. Ευτυχώς ο ΕΛΟΤ έχει ήδη κατανοήσει τα προβλήματα αυτά και εργάζεται γιά την επίλυσή τους⁽⁴²⁾.

Μιά άλλη σπουδαία ελληνική εφαρμογή με πλήρες κείμενο, η βάση ΝΟΜΟΣ με το πλήρες κείμενο της ελληνικής νομοθεσίας και νομολογίας από καταβολής ελληνικού Κράτους, έχει δυστυχώς κωδικοποιηθεί σύμφωνα με την “ιδιωτική” κωδικοποίηση της DEC γιά τα ελληνικά και όχι σύμφωνα με το ΕΛΟΤ 928. Βέβαια με τη χρήση ευέλικτων προσομοιωτών διερεύνησης^{(38="Arial">)} οι ευρωυπάλληλοι μπορούν να διερευνήσουν και αυτή τη βάση χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα από τον τυποποιημένο σταθμό εργασίας τους. Όμως όταν δεν θα είναι πλέον απαραίτητες «προσωρινές» λύσεις θα πρέπει να έχει εξασφαλισθεί η προσαρμογή όλων των σχετικών εφαρμογών στα διεθνή πρότυπα.

Η εισαγωγή των ελληνικών στα συστήματα πληροφορικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ιάννης Μαΐστρος του ΕΜΠ και ο Βαγγέλης Μελαγράκης του ΕΛΟΤ εξασφάλισαν τον συντονισμό μεταξύ Βρυξελλών και Αθηνών προκειμένου να προχωρήσουν οι εργασίες τυποποίησης·

Ο Παναγιώτης Ε. Αλεβαντής πηρε πτυχίο Φυσικού το 1977 από το Πανεπιστήμιο Πατρών. Από το 1979 ώς το 1984, εργάστηκε ως Βοηθός αρχισυντάκτη γιά Τεχνολογία και Φυσική στην εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ-LAROUSSE-BRITANNICA και ως επιστημονικός συντάκτης στα περιοδικά ΕΠΙΚΑΙΡΑ και 4ΤΡΟΧΟΙ. Μετά από διετή θητεία στο Μεταφραστικό Γραφείο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εργάστηκε από το 1986 ως το 1991 ως υπεύθυνος έργου γιά την δημιουργία της βάσης δεδομένων CELEX στα ελληνικά και τον εκσυγχρονισμό του όλου συστήματος. Το 1991 επέστρεψε στην Μεταφραστική Υπηρεσία όπου και συντόνισε, ανάμεσα σε άλλα, και τις εργασίες εισαγωγής της εκτεταμένης πολυγλωσσίας στους υπολογιστές της Επιτροπής. Από το τέλος του 1992 και μέχρι το Μάϊο του 1997 ήταν υπεύθυνος πληροφοριών (Information Officer) στην Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής - σήμερα είναι υπεύθυνος πληροφοριών στην Γενική Διεύθυνση Ενέργειας. Η διεύθυνση του είναι: P. Alevantis, Landbouwlaan 24, B-3090 OVERIJSE, BELGIË - Βέλγιο, ομοιοτυπία: +32-2-296.60.17·ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: p.alevantis@club.innet.be.

1. Οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες είναι οι εξής:

- Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα,

- Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα,

- Ευρωπαΐκή Κοινότητα Ατομικής Ενεργείας·

το 1989 με την Ενιαία Πράξη γίνεται αναφορά σε μιά μόνο "Ευρωπαϊκή Κοινότητα"· η Συνθήκη του Μάαστριχτ αναφέρεται στη "Ευρωπαϊκή Ένωση"

2. Γαλλικά, Αγγλικά, Γερμανικά, Ολλανδικά, Ιταλικά, Δανικά και Ελληνικά· σε αυτές προστέθηκαν το 1985 τα Ισπανικά και Πορτογαλικά και το 1994 τα Σουηδικά και τα Φινλανδικά. Έτσι σήμερα - 1996 - η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει 11 επίσημες γλώσσες και γλώσσες εργασίας.
3. Σήμερα, τα Κοινοτικά Όργανα είναι : το Συμβούλιο Υπουργών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ή Συνέλευση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, το Ελεγκτικό Συνέδριο και η Επιτροπή των Περιφερειών.
4. Π.χ. Olivetti ETS 2010
5. Αξίζει να σημειωθεί πως γιά κάθε μιά από τις τρεις αυτές εφαρμογές υιοθετήθηκε διαφορετική κωδικοποίηση του ελληνικού αλφαβήτου· σε δυό εφαρμογές - επεξεργασία κειμένων και Επίσημη Εφημερίδα - χρησιμοποιήθηκαν 7-ψήφιες κωδικοποιήσεις, ενώ γιά το EURODICAUTOM υιοθετήθηκε 8-ψήφια κωδικοιποίηση. Μάλιστα η κωδικοποίηση στην επεξεργασία κειμένων ήταν ασαφής δηλαδή κωδικοποιούσε τους όμοιους στην εμφάνιση ελληνικούς και τους λατινικούς χαρακτήρες με τον ίδιο κωδικό πράγμα που δημιουργούσε σειρά προβλημάτων με τα παραγόμενα κείμενα.
6. Communitatis Europæ LEX
7. ISO : International Standardisation Organisation, Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης
8. Skourlas, C. "National Documentation Center: Software development for public Databases Management", Proceedings of Online Information ’88, London, Learned Information, 1988 (σ.σ. πρόκειται γιά τις εργασίες ανάπτυξης βάσεων δεδομένων γιά το ελληνικό Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης).
9. Προφορική πληροφορία του αείμνηστου Α. Πασιά.
10. Alevizos, T. et al. "Information retrieval and Greek-Latin text", Proceedings of Online Information '88, London, Learned Information 1988 (σ.σ. στα πλαίσια των εργασιών ανάπτυξης βάσεων δεδομένων γιά το ελληνικό Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης).
11. Passias, A. "Problèmes liés à l'élaboration d'instruments linguistiques du projet INNOMOS: Synonymie et polysémie dans le langage juridique hellènique", 2° Convegno Informatica Giuridica al servizio del Paese· αναδημοσίευση στο Πληροφορική και Δίκαιο, 1:1987, Θεσσαλονίκη.
12. McGregor Ross, H. "Character Sets for Communication of Text", study prepared for the Commission of the European Communities, May 1979, London.
13. Από το 1986 και μετά επανειλημμένα στην Ομάδα Νομικής Πληροφορικής του Συμβουλίου Υπουργών· το 1988 από τον Έλληνα Επίτροπο Γ. Βάρφη, τον Υφυπουργό Εξωτερικών Θ. Πάγκαλο και τον Ευρωβουλευτή Γ. Σαρειδάκι [αναφορά στις ερωτήσεις]· το 1989 από την Ελληνίδα Επίτροπο Β. Παπανδρέου.
14. Multi-byte.
15. ISO 10646: Information technology - Universal Multiple-octet Coded Character Set (UCS) - Part 1: Architecture and basic multilingual plane.
16. The Unicode Standard, Wordwide Character Encoding, Version 1.0, Volume 1, The Unicode Consortium, Addison-Wesley, 1991 και Version 2.0, 1996
17. Απόφαση του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 1986, περί τυποποίησης στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και των τηλεπικοινωνιών (87/95/ΕΟΚ), Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, σειρά L, αριθ. 36, 7/2/87, σ. 31.
18. ΕΛΟΤ : Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης.
19. Το πρότυπο υιοθετήθηκε μετά από δύο κοινές συνεδριάσεις της Τεχνικής Επιτροπής 48 του Ελληνικού Οργανισμού Τυποποίησης (ΕΛΟΤ) και της αντίστοιχης υποεπιτροπής του ISO που έγιναν κατά τη διάρκεια του 1986, η μία στο Ηράκλειο της Κρήτης και η άλλη στην Αθήνα· οι συναντήσεις αυτές οργανώθηκαν μετά από ενέργειες του υπογράφοντος που έφερε σε επαφή τον Peter Fenwick, πρόεδρο της υποεπιτροπής του ISO, με τον Γιάννη Μαΐστρο, καθηγητή του ΕΜΠ και μέλος της ΤΕ 48. Στη συνέχεια το πρότυπο υιοθετήθηκε από τον ISO με τη διαδικασία του κατεπείγοντος.
20. Η εισαγωγή των ελληνικών στα τερματικά έγινε δυνατή μόνο μετά την θέσπιση ενός επίσημου προτύπου γιά το ελληνικό πληκτρολόγιο - το ΕΛΟΤ 1000.
21. Η εισαγωγή των ελληνικών στα τερματικά και τους εκτυπωτές απαίτησε την ανάπτυξη/προσαρμογή ελληνολατινικών γραμματοσειρών και την επίλυση προβλημάτων αισθητικής και γραφικής συνάφειας των χαρακτήρων.
22. Guidelines for an Informatics Architecture, [Κατευθυντήριες γραμμές γιά μιαν Αρχιτεκτονική Πληροφορικής], 4η έκδοση, Luxembourg, Office des Publications Officielles des Communautιs Européennes (OPOCE), 1990.
23. Πράγματι είναι δυνατόν με μιά 7-ψήφια κωδικοποίηση να κωδικοποιηθούν πολλά αλφάβητα· τότε όμως θα πρέπει το σύστημα να εκπέμπει ένα ειδικό σήμα (μιάν "ακολουθία διαφυγής") κάθε φορά που ο 7-ψήφιος κώδικας αλλάζει "νόημα" (π.χ. τη μιά αντιπροσωπεύει ένα λατινικό αλφάβητο και την άλλη ένα ελληνικό ή κυριλλικό). Γιά τα προβλήματα που προκύπτουν από μιά τέτοια μέθοδο κωδικοποίησης βλ. και Marin-Navarro, J. and Alevantis, P. E. "Alice in the wonderland of SGML: streamlining text entry in the CELEX databases" The Electronic Library, Vol. 9, No 3, page 155, June 1991.
24. Proprietary coding schemes: πρόκειται γιά κώδικες που δεν αναφέρονται σε κάποιο πρότυπο (εθνικό, ευρωπαϊκό ή διεθνές) αλλά χρησιμοποιούνται σε συστήματα του εμπορίου (π.χ. ο κώδικας EBCDIC της IBM, ή οι κωδικοσελίδες - code pages - των προσωπικών υπολογιστών).
25. Alevantis, P. "Creating the Greek CELEX database, technical or managerial challenge ?", Terminologie et Traduction, No 1, σ. 11-21, Luxembourg, OPOCE, 1988.
26. American National Standards Institute: Αμερικανικός Εθνικός Οργανισμός Τυποποίησης.
27. Q-Office της Quadratron σε περιβάλλον UNIX με τερματικά συμβατά με το πρότυπο VT200 της DEC.
28. Alevantis, P.E. and Marin-Navarro, J. "From έ, ΰ and ς to é, ü and ß: introducing paneuropean multilingualism into the CELEX databases", Proceedings of Online Information ’90, London, Learned Information, 1990.
29. Προσωπικοί υπολογιστές με MS-Windows με επεξεργαστές κειμένων WordPerfect και WinWord.
30. Ο υπογράφων είχε την τιμή να εκτελέσει χρέη εισηγητή της σχετικής ομάδας εργασίας.
31. "Multilingualism : The needs of the Institutions of the European Community", SdT-02 (92)D/466, version 4, 30 juillet 1992, Bruxelles.
32. Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών.
33. SGML : Standard Generalized Mark-up Language, Τυποποιημένη Γενική Γλώσσα Επισήμανσης· πρόκειται γιά τον πρόδρομο της HTML (Hypertext Mark-up Language) που αποτελεί τη βάση των εφαρμογών στο World Wide Web.
34. Από το 1992 και μετά υπεύθυνος έργου γιά την εισαγωγή της πλήρους πολυγλωσσίας στα συστήματα πληροφορικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ο Λάζαρος Τοσουνίδης, της Διεύθυνσης Πληροφορικής της Επιτροπής στο Λουξεμβούργο.
35. Το λειτουργικό σύστημα (operating system) εξασφαλίζει τις βασικές λειτουργίες του υπολογιστή· παραδείγματα λειτουργικών συστημάτων είναι τα MS-DOS, UNIX, Windows NT, Windows 95, OS/2 κ.ά.
36. Παράδειγμα γραφικού συστήματος επικοινωνίας με το χρήστη (graphical user interface) είναι το Windows 3.x· τα σύγχρονα λειτουργικά συστήματα λειτουργούν σε γραφικό περιβάλλον γιά να διευκολύνουν την επικοινωνία με το χρήστη.
37. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής υιοθέτησαν λύσεις που στηρίζονταν στο πρότυπο ISO 8859/7 (ΕΛΟΤ 928). Δυστυχώς τα προϊόντα που κυκλοφόρησαν την εποχή εκείνη στην ελληνική αγορά παρά τις διαφημίσεις δεν υλοποιούσαν πλήρως το ΕΛΟΤ 928 (διέφεραν κατά 7 χαρακτήρες) με αποτέλεσμα να υπάρξουν μακροπρόθεσμα μερικά προβλήματα συμβατότητας.
38. Σύστημα MF-Windows της γερμανικής εταιρείας Dialogica γιά την συμπλήρωση του Windows 3.x και την μετατροπή αρχείων μεταξύ των διάφορων κωδικοποιήσεων· σύστημα TerWinal της βέλγικης εταιρείας Iris 2000 γιά την διερεύνηση βάσεων δεδομένων.
39. Π.χ. κωδικοποίηση MIME ή uuencode· βέβαια ορισμένα ιδιωτικά συστήματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου υποστηρίζουν 8-ψήφιες κωδικοποιήσεις αλλά χωρίς μηχανισμούς επέκτασης - δηλαδή γιά να επικοινωνήσουν δύο χρήστες στα ελληνικά θα πρέπει να έχουν και οι δυό το ίδιο σύστημα και να έχουν εκ των προτέρων συμφωνήσει να δουλεύουν και οι δύο στα ελληνικά με τον ίδιο τρόπο.
40. Ευτυχώς οι εφαρμογές που προέβλεπε να αναπτύξει ο ΟΤΕ όταν επέμενε στις 7-ψήφιες κωδικοποιήσεις (τηλεκειμενογραφία-teletex και τηλεεικονογραφία-videotex) δεν αναπτύχθηκαν διεθνώς και κατά συνέπεια εγκαταλήφθηκαν και στην Ελλάδα· η μόνη εφαρμογή τηλεεικονογραφίας που γνώρισε μεγάλη επιτυχία ήταν το γαλλικό Minitel, αλλά το 7-ψήφιο γαλλικό αυτό σύστημα δεν πέρασε ποτέ τα σύνορα του “εξαγώνου”.
41. Ligatures.
42. Ιδιωτική συνομιλία με τον Ε. Μελαγράκη του ΕΛΟΤ. Βλέπε επίσης Παπαδημητρίου, Λ. “Ο Ατατούρκ, το Internet και το ελληνικό αλφάβητο”, ΤΟ άλλο ΒΗΜΑ, 30 Ιουλίου 1995, σ. 22