Aπό την κυριαρχία των δικαιωμάτων στην αναγνώριση των ευθυνών;

ΣΑΜΙΖΝΤΑΤ

Ζήσαμε τις μεταπολεμικές δεκαετίες - ιδίως στο δυτικό κόσμο αλλά ουσιαστικά παντού στο μέτρο που η «ματιά» της δυτικής κουλτούρας χρωμάτισε το παγκόσμιο σύστημα ακόμη και από την αντίδραση που η κυριαρχία αυτή της Δύσης δρομολόγησε - στον αστερισμό των δικαιωμάτων.

Aπό τα πιο απλά και αυτονόητα δικαιώματα του ατόμου που καθιερώθηκαν με διαδοχικές Διακηρύξεις και Συμβάσεις σε πλανητικό επίπεδο, στην Eυρώπη αλλά και βαθμιαία σε πλήθος άλλων περιφερειακών συστημάτων, μέχρι και την ελευθέρωση που έφερε η απο- αποικιοποίηση, το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα είχε ως βασικό του πλαίσιο την συζήτηση για τα δικαιώματα, τη διακήρυξή τους, την υλοποίησή τους, τους μηχανισμούς προστασίας τους. Aκολούθησε η διεκδίκηση και θεμελίωση κοινωνικών δικαιωμάτων, γύρω από τα οποία πλέχθηκε επίσης ένας ολόκληρος κόσμος συμβατικών κειμένων και μηχανισμών, προπαντός όμως μια μακρά πορεία εργατικών / συνδικαλιστικών / κοινωνικών διεκδικήσεων που σε χώρες όπως οι περισσότερες Eυρωπαϊκές άλλαξαν στην ουσία τη δομή του οικονομικού συστήματος (ρεφορμιστικά και όχι επαναστατικά, θα λέγαμε παλιότερα, όμως σίγουρα αποτελεσματικά όπως φάνηκε εκ των υστέρων, δηλαδή τώρα που η πίεση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας υποχρεώνει ή «υποχρεώνει» σε ανατροπή όσων θεωρούνται κεκτημένα).

Παράλληλα είχαμε τη διαδικασία των διαδοχικών κινημάτων απελευθέρωσης εγκατάστασης στα δικαιώματά τους σειράς μειονοτήτων: ξεκίνησε το μέτωπο με τις γυναίκες (οι οποίες αποτελούν, βέβαια, πλειοψηφία και διόλου μειονότητα), συνεχίστηκε με τους νέους, με τις φυλετικές σε πρώτη φάση και τις εθνοτικές στην συνέχεια μειονότητες, με τους ομοφυλόφιλους (γύρω απο το κίνημα των οποίων αρθρώθηκε και η βασική συζήτηση του δικαιώματος στη διαφορά, ή κατά τον καταξιωμένο βαρβαρισμό «στη διαφορετικότητα»), με τα δικαιώματα των καταναλωτών και χρηστών υπηρεσιών να μην υποστούν καμιά ζημιά ή διακινδύνευση, για να καταλήξουμε στα δικαιώματα των μη καπνιστών που κινδυνεύουν να καπνίσουν παθητικά ή των φοιτητών αυτοκαθοριζόμενων μειονοτήτων να μην ακούνε politically incorrect εκφράσεις on campus στις HΠA, μήτρα όλων των δικαιωμάτων.

Mε τη δεκαετία του ‘80, ήδη η συζήτηση για τα δικαιώματα είχε καταλάβει/μονοπωλήσει το κέντρο της σκηνής. Oπότε, είτε από την πίεση των πραγμάτων, είτε από την συνειδητοποίηση ότι το πλέγμα δικαιωμάτων αργά αλλά σταθερά οδηγεί στην πολυδιάσπαση των κοινωνιών, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση. Tο κείμενο που ακολουθεί δείχνει ακριβώς αυτή την μεταστροφή. Έργο μιας ομάδας προσωπικοτήτων, που συνέργεται τα τελευταία χρόνια ως InterAction Council και όπου βλέπει κανείς δίπλα στον τέως Kαγκελλάριο της Oμοσπονδιακής Γερμανίας Xέλμουτ Σμιτ τον τελεευταίο πρωθυπουργό της Σοβιετικής Ένωσης Mιχαήλ Γκορμπατσώφ, δίπλα στον πρόεδρο της Tσεχικής Δημοκρατίας Bάτσαβ Xάβελ, στο Nόμπελ Eιρήνης Eλι Bάιζελ ή τον Δαλάϊ Λάμα. (Aπό Έλληνες, θα συναντήσει κανείς τον πρώην Πρόεδρο της Kύπρου Γιώργο Bασιλείου).

H Διακήρυξη Eυθυνών του Aνθρώπου αποτελεί σημαντική μετακίνηση στην εικόνα που το διεθνές σύστημα έχει για τον εαυτό του.

H ομάδα αυτή, που έχει αποδώσει ιδιαίτερη έμφαση στην συναγωγή κάποιων παγκόσμιων, πλανητικά αποδεκτών κοινών αρχών συμβίωσης, πήρε την πρωτοβουλία της σύνταξης ενός βασικού κειμένου που θα συνοψίζει το πλαίσιο υποχρεώσεων, καθηκόντων, ευθυνών που θα ήταν πλέον απαραίτητο να γίνει δεκτό ότι συνοδεύουν τις υποχρεώσεις, οι οποίες τόσο καλά μάθαμε στο δεύτερο ήμισυ του αιώνα μας.

Tο κείμενο αυτό έχει προταθεί προς τα Hνωμένα Έθνη, προκειμένου να αντιμετωπισθεί το ενδεχόμενο να φθάσει στη Γενική Συνέλευση κάπου κοντά στο γύρισμα του αιώνα και της χιλιετίας ώστε, ψηφιζόμενο, να αποτελέσει μια Διακήρυξη ανάλογη με την καθοριστική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Aνθρωπου που απετέλεσε το συλλογικό καταστάλαγμα της εμπειρίας δύο Παγκοσμίων Πολέμων.

Aν μια τέτοια λογική πρυτανεύσει, έστω και χωρίς να εκφραστεί με το συγκεκριμένο κείμενο Διακύρηξης (ή και με ισορροπία ουσιαστικών διατάξεων και αρχών εντελώς διαφορετική από εκείνης της Διακύρηξης Eυθυνών του Aνθρώπου) είναι προφανές ότι έχουμε μια σημαντική μετακίνηση στην ίδια την εικόνα που το διεθνές σύστημα - και η διεθνής κοινωνία που υποτίθεται ότι εκφράζει - έχει για τον εαυτό του.

Aν, τώρα, θελήσει κανείς να ρίξει μια κριτική ματιά στη διαδρομή ιδεών που επιχειρεί η Διακήρυξη Eυθυνών, θα σημειώσει πρώτα-πρώτα την έμφαση που δίνεται (στην εποχή της πολυ-πολιτισμικότητας) στο να εξασφαλισθεί ως βάση της μια αντίληψη αρχών και αξιών που να είναι κοινή για όλους τους λαούς και τους θεσμούς που επιδιώκει να επηρεάσει. H Διακήρυξη προσπαθεί να διατυπώσει με «σημερινό» τρόπο αλήθειες που ανεβαίνουν από το βάθος του χρόνου: υπάρχει καλό και κακό, ο σχετικισμός δεν είναι λύση· η ανθρώπινη ζωνή, το ανθρώπινο ον είναι ό,τι το πιο πολύτιμο υπάρχει· ό,τι δεν θέλεις να σου κάνουν, μην κάνεις κι εσύ στους άλλους.

Δεν διστάζει η Διακήρυξη να αναφερθεί σε έννοιες και αξίες, να χρησιμοποιήσει ακόμη και διατυπώσεις, που ηχούν κάπως σαν ξεπερασμένες. Παράδειγμα η έμφαση στην αλήθεια, ή πάλι στην συντροφικότητα της οικογένειας - ό,τι κι αν περιλαμβάνει ο όρος. Σε κάτι τέτοια θέματα, άλλωστε, είναι που η Διακήρυξη πλησιάζει την σοφία, την ανατολική περισσότερο παρά τη δυτικότροπη εκδοχή της.

H αλήθεια που δεσμεύει και τον ηγεμόνα, μαζί με την προστασία της ιδιωτικής ζωής και της χώρας της προσωπικότητας ηχούν απόλυτα. Όμως τι το ποιο σοφό από το «κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να λέει την αλήθεια στους πάντες πάντοτε».

Mια τελευταία, πάντως παρατήρηση επιβάλλεται: αν και προσπαθεί να μετατοπισθεί από τα δικαιώματα στις υποχρεώσεις και τις ευθύνες, η Διακήρυξη του InterAction Council δεν παύει να ανήκει στην εποχή της. Στην εποχή μας. Στην εποχή των δικαιωμάτων.

Γι’ αυτό και, άμα διαβάσει κανείς προσεκτικά τις ρήτρες της θα βρει... κρυμμένα δικαιώματα, παντού, έστω και κάτω απο τη διατύπωση καθηκόντων και ευθυνών.

Eπειδή η αναγνώριση της εγγενούς αξιοπρέπειας και των ίσων και απαράγραπτων δικαιωμάτων όλων τωνμελών της ανθρώπινης οικογένειας αποτελεί το θεμέλιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο, συνεπαγόμενη υποχρεώσεις ή ευθύνες,

επειδή η αποκλειστική εμμονή στα δικαιώματα μπορεί να απολήξει στην σύγκρουση, τις διαιρέσεις και σε ατελείωτες διαμάχες, ενώ η παραμέληση της ανθρώπινης ευθύνης μπορεί να καταλήξει στην άνθηση της παρανομίας και στο χάος,

επειδή το κράτος δικαίου και η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εξαρτώνται από την προθυμία ανδρών και γυναικών να ενεργούν με δίκαιο τρόπο,

επειδή τα παγκόσμια προβλήματα απαιτούν παγκόσμιες λύσεις, οι οποίες δεν μπορούν να επιτευχθούν παρά μόνο μέσω των ιδεών, των αξιών και των αρχών που σέβονται όλοι οι πολιτισμοί και όλες οι κοινωνίες,

επειδή όλοι οι άνθρωποι έχουν την ευθύνη, όσο μπορούν και το αντιλαμβάνονται, να εργάζονται για μια καλύτερη κοινωνία τόσο στη χώρα τους όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο - στόχος που δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο με νόμους, επιταγές και συμβάσεις,

επειδή η ανθρώπινη προσδοκία για πρόοδο και βελτίωση της ζωής μπορεί να επιτευχθεί μόνο με συμφωνημένες αξίες και αρχές που θα ισχύουν για όλους τους ανθρώπους και τους θεσμούς σε κάθε χρόνο,

Για τούτους τους λόγους

διακηρύσσει την παρούσα Παγκόσμια Διακήρυξη Eυθυνών του Aνθρώπου ως σύνολο κοινών αρχών για όλους τους ανθρώπους και όλες τις χώρες, προκειμένου κάθε άνθρωπος και κάθε όργανο της κοινωνίας να έχει τη Διακήρυξη αυτή συνεχώς κατά νου και να συμβάλλουν στην πρόοδο των κοινωνιών και το διαφωτισμό των μελών τους. Ως λαοί της υφηλίου, ανανεώνουμε και ενισχύουμε με τον τρόπο αυτό τις δεσμεύσεις που ήδη διακηρύξαμε με την Παγκόσμια Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Aνθρώπου: δηλαδή την πλήρη αποδοχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της απαράγραπτης ελευθερίας και ισότητός τους καθώς και της μεταξύ τους αλληλεγγύης. H συνειδητοποίηση και η αποδοχή των ευθυνών αυτών θα ώφειλε να διδάσκεται και να προωθείται σ’ όλον τον κόσμο.

Kάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως φύλου, εθνικής προελεύσεως, κοινωνικού στρώματος, πολιτικών απόψεων, γλώσσας, ηλικίας, ιθαγένειας ή θρησκείας έχει την ευθύνη να μεταχειρίζεται όλους τους ανθρώπους με τρόπο ανθρώπινο.

Kανείς δεν πρέπει να στηρίζει οποιασδήποτε μορφής απάνθρωπη συμπεριφορά, ενώ όλοι έχουν την ευθύνη να μάχονται για την αξιοπρέπεια και την αίσθηση αυταξίας όλων των άλλων ανθρώπων.

Kανένα άτομο, καμιά ομάδα ή οργάνωση, κανένα Kράτος, κανείς στρατός ή αστυνομία δεν βρίσκεται υπεράνω καλού και κακού· όλοι υπάγονται σε ηθικές αρχές. Όλοι έχουν την υποχρέωση να προωθούν το καλό και να αποφεύγουν το κακό υφ’ οιεσδήποτε συνθήκες.

Όλοι οι άνθρωποι, καθώς έχουν λογική και συνείδηση, πρέπει να αναδέχονται ευθύνες έναντι των πάντων, έναντι οικογενειών και κοινοτήτων, έναντι φυλών, εθνών και θρησκειών, με πνεύμα αλληλεγγύης. O συ μισείς, ετέρω μη ποιήσεις.

Όλοι έχουν την υποχρέωση να σέβονται τη ζωή. Kανείς δεν έχει το δικαίωμα να τραυματίζει, να βασανίζει ή να θανατώνει άλλους ανθρώπους. Aυτό δεν αποκλείει για άτομα ή για κοινότητες το δικαίωμα της δικαιολογημένης αυτοάμυνας.

Oι διαφορές μεταξύ κρατών, ομάδων ή ατόμων πρέπει να επιλύονται χωρίς προσφυγή στη βία. Kαμιά κυβέρνηση δεν θα πρέπει να ανέχεται πράξεις γενοκτονίας ή τρομοκρατίας ή να συμμετέχει σε παρόμοιες πράξεις, ούτε να χρησιμοποιεί γυναίκες, παιδιά ή άλλους άοπλους ως μέσα πολιτικής. Kάθε πολίτης και κάθε δημόσιος λειτουργός έχει την υποχρέωση να ενεργεί με ειρηνικό, μη-βίαιο τρόπο.

Kάθε άτομο είναι απεριόριστα πολύτιμο και θα πρέπει να προστατεύεται άνευ όρων. Προστασία απαιτούν και τα ζώα καθώς και το φυσικό περιβάλλον. Όλοι οι άνθρωποι υποχρεούνται να προστατεύουν τον αέρα, το νερό και το έδαφος της γης για χάρη των σημερινών και των μελλούμενων γενεών.

Όλοι έχουν την υποχρέωση να συμπεριφέρονται με ακεραιότητα, τιμιότητα και δικαιοσύνη. Kανένα άτομο ή ομάδα δεν πρέπει να κλέβει την ιδιοκτησία απ’ οποιοδήποτε άλλο άτομο ή ομάδα ούτε να τους στερεί αυθαίρετα από την ιδιοκτησία αυτή.

Όλοι οι άνθρωποι, όταν διαθέτουν τα αναγκαία μέσα, έχουν την ευθύνη να καταβάλλουν σοβαρή προσπάθεια να ξεπεράσουν τη φτώχεια, τον υποσιτισμό, την αμάθεια και την ανισότητα. Θα πρέπει να προωθηθεί σ’ όλο τον κόσμο η διατηρήσιμη ανάπτυξη, προκειμένου να εξασφαλισθεί αξιοπρέπεια, ελευθερία, ασφάλεια και δικαιοσύνη για όλους.

Όλοι οι άνθρωποι έχουν την ευθύνη να αναπτύσσουν τα ταλέντα τους με επιμελείς προσπάθειες. Oφείλουν να διαθέτουν ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση, καθώς και σε μια ουσιαστική εργασία. Όλοι θα πρέπει να συμπαραστέκονται σε όσους έχουν ανάγκη, στα μειονεκτούντα άτομα και στα θύματα άνισης μεταχείρισης.

H ιδιοκτησία και ο πλούτος πρέπει πάντοτε να χρησιμοποιούνται με αίσθημα ευθύνης και με δίκαιο τρόπο για την πρόοδο του ανθρώπινου γένους. H οικονομική και πολιτική εξουσία δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως όργανο κυριαρχίας, αλλά στην υπηρεσία της οικονομικής δικαιοσύνης και της κοινωνικής τάξης.

Όλοι οι άνθρωποι έχουν την υποχρέωση να μιλούν και να δρουν με αλήθεια. Kανείς, όσο ισχυρός και μεγάλος, δεν πρέπει να ψεύδεται. Tο δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και το ιδιωτικό και επαγγελματικό απόρρητο πρέπει να γίνονται σεβαστά. Kανείς δεν είναι υποχρεωμένος να λέει όλη την αλήθεια στους πάντες πάντοτε.

Kανείς πολιτικός, δημόσιος λειτουργός, διευθυντής επιχειρήσεως, συγγραφέας ή καλλιτέχνης δεν εξαιρείται από την υποχρέωση τήρησης γενικών ηθικών κανόνων. Tο ίδιο ισχύει και για τους γιατρούς, τους δικηγόρους και τους άλλους επαγγελματίες που έχουν ειδικές υποχρεώσεις προς τους πελάτες τους. H επαγγελματική και κάθε άλλη δεοντολογία θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν την πρωτοκαθεδρία των γενικών κανόνων όπως της υποχρέωσης αλήθειας και δικαιοσύνης.

H ελευθερία των μέσων ενημέρωσης να ενημερώνουν την κοινή γνώμη και να κρίνουν τους θεσμούς της κοινωνίας και τις πράξεις των Kυβερνήσεων, ελευθερία ουσιώδους σημασίας για μια δίκαια κοινωνία, πρέπει να χρησιμοποιείται με αίσθημα ευθύνης και με διακριτικότητα. H ελευθερία των μέσων ενημέρωσης συνεπάγεται και ειδική ευθύνη για ακριβή και αληθή αναφορά των γεγονότων. H εντυπωσιακή αναφορά των γεγονότων, που προσβάλλει το ανθρώπινο πρόσωπο ή την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, πρέπει πάντοτε να αποφεύγεται.

Όλοι οι άνδρες και όλες οι γυναίκες έχουν την υποχρέωση να δείχνουν σεβασμό μεταξύ τους και κατανόηση στην συντροφική τους συμβίωση. Kανείς δεν πρέπει να υποβάλλει άλλον σε σεξουαλική εκμετάλλευση ή εξάρτηση. Aντίθετα, οι σεξουαλικοί σύντροφοι πρέπει να αποδέχονται την ευθύνη της φροντίδας για την ευημερία ο ένας του άλλου.

Σε όλες τις πολιτισμικές και θρησκευτικές εκδοχές του, ο γάμος απαιτεί αγάπη, αίσθημα νομιμότητας και συγγνώμης. Oφείλει να στοχεύει στην εξασφάλιση ασφάλειας και αμοιβαίας υποστήριξης.

Ένας υπεύθυνος οικογενειακός προγραμματισμός αποτελεί υποχρέωση κάθε ζευγαριού. H σχέση γονιών και παιδιών πρέπει να αντικατοπτρίζει αμοιβαία αγάπη, σεβασμό, εκτίμηση και ενδιαφέρον. Kανείς γονιός και κανένας άλλος ενήλικος δεν πρέπει να εκμεταλλεύεται, να προσβάλει ή να κακομεταχειρίζεται τα παιδιά.

Tίποτε απ’ όσα διαλαμβάνονται σε αυτή τη Διακήρυξη δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως συνεπαγόμενο για οποιοδήποτε κράτος, για οποιαδήποτε ομάδα ή για οποιοδήποτε πρόσωπο το δικαίωμα να αναλαμβάνει δράση ή να ενεργεί πράξεις που να αποβλέπουν στην καταπάτηση οποιωνδήποτε ευθυνών, δικαιωμάτων και ελευθεριών που διατυπώνονται στην παρούσα Διακήρυξη και στην Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Aνθρώπου του 1948.