Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ

ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ

Η Α' Τακτική Συνέλευση του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού (ΣΑΕ) έλαβε χώρα στη Θεσσαλονίκη από τις 1 έως 7 Δεκεμβρίου 1997. Η Συνέλευση αυτή θέτει τις βάσεις για τη μόνιμη λειτουργία του ΣΑΕ, η οποία ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 1995 με την ιστορική Οργανωτική Συνέλευση. Το Συμβούλιου Απόδημου Ελληνισμού (ΣΑΕ) είναι φανερό ότι αποτελεί έναν αναγκαίο θεσμό, με τον οποίο η ομογένεια εκφράζει σε τριτοβάθμιο επίπεδο τους στόχους της. Επιπλέον γεφυρώνει και υπερβαίνει τις όποιες κρίσεις της. Η οργάνωση σ' αυτό το επίπεδο αποτελεί το μοναδικό όρο της οργανωτικής και πολιτικής ολοκλήρωσής της σε έναν κόσμο που αποκτά συνεχώς και περισσότερο ομοιογενή χαρακτηριστικά. Με την ίδρυση του ΣΑΕ η Ελληνική Διασπορά πέρασε σε ένα άλλο επίπεδο οργάνωσής της. Έτσι, πλάι στα εθνικά κέντρα της Αθήνας και της Λευκωσίας, διαμορφώθηκε και ένα τρίτο, πολύ σημαντικό, κέντρο του ελληνισμού. Η υποστήριξη, τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Κύπρο της διαδικασίας εδραίωσης του ΣΑΕ θα πρέπει να αποτελέσει υψηλής προτεραιότητας στόχο.

Η μετα-διπολική εποχή χαρακτηρίζεται από την άμβλυνση των κεντρικών εντάσεων και του ιδεολογικο-πολιτικού ανταγωνισμού. Βάσιμες είναι οι ελπίδες, ότι μετά την επίλυση των περιφερειακών διενέξεων που προέκυψαν από την διάλυση των ολοκληρωτικών καθεστώτων και την ολοκλήρωση της διαδικασίας δημιουργίας εθνών-κρατών στη Γιουγκοσλαβία και στην πρώην Σοβιετική Ενωση, τα 185 κράτη του πλανήτη μας θα οδηγηθούν σε μια δημιουργική συνύπαρξη και συνεργασία για την συνδιαχείριση και τελικά την επίλυση των μεγάλων προβλημάτων του πλανήτη μας. Σε αυτή την κατεύθυνση οδηγούν και οι αυξανόμενες αλληλεξαρτήσεις σε οικονομικό, τεχνολογικό, οικολογικό, επικοινωνιακό και τεχνολογικό επίπεδο. Η ίδρυση του Σ.Α.Ε. αποτελεί την ελληνική απάντηση στην πρόκληση αυτή των καιρών.

Η αναγκαιότητα δημιουργίας του ΣΑΕ καθορίστηκε από το ρόλο των διασπορών στο νέο πολυ-πολιτισμικό κόσμο. Οι Διασπορές καλούνται να αποτελέσουν τις γέφυρες επικοινωνίας, ώστε να επέλθει όσμωση μεταξύ των διαφορετικών λαών και κρατών, αλλά και άσκησης πολιτικής των εθνών. Ο ρόλος των εθνικών Διασπορών στην επίτευξη αυτής όσμωσης είναι αυξημένος. Οι ανάπτυξη των διμερών επαφών είναι πολύ ευκολότερη όταν υπάρχει ένας ενδιάμεσος πληθυσμός-γέφυρα. Οι Διασπορές είναι επίσης πολύτιμος σύμμαχος των "μητροπόλεων" στο να διεκδικήσουν μια καλύτερη θέση στο νέο καταμερισμό.

Η εμπειρία και τα βιώματα της ελληνικής Διασποράς αποτελούν οδηγό για την μελλοντική της πορεία. Οι Ελληνες μετανάστες εντάχθηκαν αρμονικά τις περισσότερες φορές στις φιλοξενούσες κοινωνίες καταβάλλοντας παράλληλα μια σημαντική προσπάθεια για την διατήρηση της ελληνικότητά τους και την συμπαράταξη με την μητρόπολη όταν αυτή χρειαζόταν τη βοήθειά τους. Η Ελλάδα εκτός από τους ιστορικούς δεσμούς με την Διασπορά της, διατηρεί σχέσεις σε πρωτογενές επίπεδο φυσικά και ιδεολογικά.

Το ελληνικό έθνος μπορεί να χαρακτηριστεί ως έθνος της Διασποράς από τις απαρχές της εμφάνισης του. Χρησιμοποιούμε τον όρο "Διασπορά" για να συμπεριλάβουμε όλες τις ομάδες του ελληνισμού, και όχι μόνο όσες προέρχονται από τα σημερινά εθνικά κέντρα της Ελλάδας και της Κύπρου. Στην ελληνική περίπτωση, ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να συμπεριληφθούν οι πληθυσμιακές ομάδες του εξωτερικού, οι οποίες δεν προέρχονται από το έδαφος που αποτελεί σήμερα την Ελλάδα (όπως οι Έλληνες της πρώην ΕΣΣΔ), εκείνες που έχουν προέλθει από βίαιη εκδίωξη και γενοκτονίες (όπως οι Έλληνες του Πόντου, της Ιωνίας και της Ανατολικής Θράκης), εκείνες που έχουν δημιουργηθεί σε παλαιότερες εποχές (όπως η ελληνική κοινότητα του Καργκέζε της Κορσικής, κ.ά.), καθώς και οι νεότερες γενιές των μεταναστών, οι οποίες έχουν αποβάλλει πλέον τον αποδημητικό τους χαρακτήρα (όπως οι Ελληνοαμερικάνοι τρίτης και τέταρτης γενιάς κ.λπ.)

Λίγα είναι τα ιστορικά έθνη της υφηλίου που μπορούν να χαρακτηριστούν από την αδιάλειπτη παρουσία τους στο ιστορικό γίγνεσθαι. Το ελληνικό έθνος ανήκει στην κατηγορία αυτή. Ενα από τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι η μετανάστευση και η Διασπορά. Μελετώντας την ιστορική εμπειρία, διαπιστώνουμε ότι το φαινόμενο της ελληνικής Διασποράς είναι τόσο παλιό όσο και η ιστορία των Ελλήνων.

Αιτίες οικονομικές πολιτικές, αλλά και άλλες που ξεκινούν από την ψυχοσύνθεση του Ελληνα, οδήγησαν από τους αρχαιότατους χρόνους τους Ελληνες στην Μαύρη Θάλασσα και σε όλες τις ακτές της Μεσογείου. Η σύγχρονη ελληνική Διασπορά είναι δημιούργημα των μεταναστευτικών κυμάτων του 19ου και 20ου αιώνα. Από το 1820 μέχρι το 1920 κατευθυνόταν κυρίως στις υπερπόντιες χώρες (Αμερική, Αυστραλία). Η κύρια κατεύθυνση άλλαξε μεταπολεμικά προς τις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Δευτερευόντως παρέμειναν ως μεταναστευτικοί χώροι και οι υπερπόντιες χώρες.

Η ελληνική Διασπορά υποστήριξε πάντα με τον καλύτερο τρόπο τα εθνικά συμφέροντα. Η εθνεγερσία του 1821 οφείλει πάρα πολλά στο φρόνημα της ελληνικής Διασποράς που ίδρυσε στην Οδησσό την ψυχή της επανάστασης, την "Φιλική Εταιρεία". Αλλά και οι Ελληνες έμποροι και επιχειρηματίες του εξωτερικού βοήθησαν με τα άφθονα κεφάλαιά τους τον αγώνα

Αλλά και στη σύγχρονη εποχή, δύο φορές παρενέβησαν ουσιαστικά. Την πρώτη φορά μετά την εισβολή στην Κύπρο, όταν κατάφεραν να επιβληθεί εμπάργκο όπλων κατά της Τουρκίας. Τη δεύτερη στις μέρες μας, με αφορμή το ψευδο-Μακεδονικό πρόβλημα, όταν κινητοποιήθηκε η ομογένεια σ' όλο τον κόσμο για να αντικρούσει το σλαβομακεδονικό εθνικισμό. Οι πενήντα χιλιάδες Ελληνες που διαδήλωναν στην Αμερικανική πρωτεύουσα μια βροχερή Κυριακή του '93, έξω από τον Λευκό Οίκο, απαιτώντας να μην αναγνωριστεί η Δημοκρατία των Σκοπίων με το όνομα Μακεδονία, θύμιζαν με τον πιο έμπρακτο τρόπο την ισχυρή εθνική συνείδηση της διασποράς.

Σήμερα η ελληνική διασπορά βρίσκεται εγκατεστημένη στα περισότερα σημεία της γήϊνης σφαίρας. Από τη Λατινική Αμερική μέχρι την Κεντρική Ασία υπάρχουν ελληνικές κοινότητες. Οι κύριες συσσωρεύσεις βρίσκονται στη βόρεια Αμερική, στην πρώην Σοβιετική Ενωση (οι περισσότεροι προέρχονται από τον μικρασιατικό Πόντο και είναι πρόσφυγες της μικρασιατικής καταστροφής), στην Αυστραλία και στη δυτική Ευρώπη.

Οι Ελληνες του εξωτερικού είναι οργανωμένοι σε συλλόγους (πολιτιστικούς, φιλανθρωπικούς, αθλητικούς), σε ενορίες, σε εθνικοτοπικές οργανώσεις, σε κοινότητες και τέλος σε ομοσπονδίες. Το πλήθος των οργανώσεων υπολογίζεται σε 3.000. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται 38 ομοσπονδίες κοινοτήτων και 50 ομοσπονδίες εθνικοτοπικων οργανώσεων.

Εκτός από την ανάπτυξη των οργανώσεων, οι απόδημοι Ελληνες αντιμετώπισαν θετικά την ανάγκη επικοινωνίας. Δημιούργησαν πλήθος ελληνικών μέσων επικοινωνίας σε όλους τους τομείς, έντυπα, ραδιόφωνο, τηλεόραση και προσφάτως σελίδες στο internet. Mε βάση την καταγραφή του Υπουργείου τύπου υπάρχουν 156 εφημερίδες και περιοδικά, 133 ραδιοφωνικές εκπομπές και σταθμούς και 38 τηλεοπτικούς. Η εληνική εκπαίδευση των αποδήμων ολοκληρώνει την πολιτιστική προσπάθεια του εξωελλαδικού ελληνισμού. Στο εξωτερικό διδάσκουν σήμερα εκατοντάδες καθηγητές, δάσκαλοι και νηπιαγωγοί. Ηδη σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας προωθείται η διαδικασία για τη διάδοση και την πιστοποίηση της ελληνικής γλώσσας σε παγκόσμια κλίμακα. Σημαντική συμβολή στην διατήρηση και διάδοση του ελληνικού πολιτισμού έχουν οι έδρες ελληνικών σπουδών καθώς και τα ελληνικά ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού.

Η μεγάλη επίσης επιχειρηματική δραστηριοποίηση των Ελλήνων της διασποράς έχει δημιουργήσει ένα θαυμαστό κόσμο επιχειρηματιών με τεράστιες δυνατότητες. Η επικοινωνία των Ελλήνων επιχειρηματιών του εξωτερικού μεταξύ τους αυξάνει το ειδικό τους βάρος και δημιουργεί νέες ευκαιρίες συνεργασίας σε παγκόσμιο πλέον επίπεδο.

Ολες αυτές οι κατακτήσεις και η πρόοδος των εξωελλαδικών Ελλήνων πρέπει να βρούν το δρόμο της συνάντησης και της μεγιστοποίησης του αποτελέσματος. Η ομογένεια σήμερα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι στην ιστορία της στο οποίο θα πρέπει να αποφασίσει για τις διαδικασίες και τους τρόπους επιβίωσής της σε εξαιρετικά αφομοιωτικά περιβάλλοντα και την πολιτική αναβάθμιση του ρόλου της. Η μοναδική διέξοδος είναι η οργάνωσή της στο ανώτατο δυνατό επίπεδο, η επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων κομματιών της και η συμβουλευτική παρουσία της στο πλευρό της ελλαδικής διοίκησης.

Η ίδρυση του ΣΑΕ απαντά σ' αυτές τις αγωνίες. Η μεγιστοποίηση της απόδοσής του θα εξαρτηθεί από το εάν τα εθνικά κέντρα της Αθήνας και της Λευκωσίας κατανοήσουν τη μεγάλη του σημασία και δεν επαναλάβουν λάβουν που οδήγησαν σε μεγάλες υστερήσεις, που με δυσκολία ξεπεράστηκαν.